Η «Οδύσεια» του Καζαντζάκη: Tο «μεγαλύτερο έπος της λευκής φυλής»

Τι είναι το βιβλίο που δώρισε ο Τσίπρας στους Κινέζους; 

Από την Παρασκευή το βράδυ, όλη η Ελλάδα συζητάει, ξαφνικά, για την «Οδύσεια» του Νίκου Καζαντζάκη. Αφορμή, ο ογκώδης τόμος του έργου, που δώρισε ο πρωθυπουργός σε Κινέζο αξιωματούχο, κατά την επίσκεψή του στην Κίνα, και συγκεκριμένα στα εγκαίνια του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Ξένων Γλωσσών του Πεκίνου. 

H συζήτηση επικεντρώθηκε στην ορθογραφία του τίτλου που παραξένεψε: «Οδύσεια» με ένα σίγμα; Το θέμα έχει, βέβαια, διαλευκανθεί. Όχι, δεν ήταν ο Καζαντζάκης ανορθόγραφος, ούτε ο εκδότης είναι… οπαδός του Γιάνη Βαρουφάκη και τον μιμείται (που γράφει το μικρό του όνομα με ένα γάμμα). Ο Καζαντζάκης, από τους πιο σπουδαίους ξεχωριστούς Έλληνες λογοτέχνες και στοχαστές του 20ού αιώνα, ήταν ένθερμος δημοτικιστής. Έτσι, εφάρμοζε τη λογική της ορθογραφικής απλοποίησης σε πολλές λέξεις. Ήταν κάτι που συνηθιζόταν στους κύκλους των δημοτικιστών, ας θυμηθούμε και τον Κορδάτο που έγραφε το μικρό του με ένα νι: Γιάνης. 

Ας μην αναλωθούμε, όμως, στην ορθογραφία. Ας πάμε στη ουσία. Τι είναι λοιπόν αυτή η «Οδύσεια» του Καζαντζάκη; Είναι ένα τεράστιο ποίημα, με 33.333 στίχους, το «μεγαλύτερο έπος της λευκής φυλής», όπως έχει χαρακτηριστικά ειπωθεί. Αν και είναι εμπνευσμένο από την «Οδύσσεια» του Ομήρου είναι κάτι τελείως διαφορετικό από αυτή (και δεν πρέπει να το μπερδεύουμε με τη μετάφραση της ομηρικής «Οδύσσειας» στη νέα ελληνική, που έκανε ο Καζαντζάκης μαζί με τον σπουδαίο φιλόλογο Ι. Θ. Κακριδή). Η «Οδύσεια» του Καζαντζάκη είναι ένα πρωτότυπο έργο, που αφηγείται τις περιπέτειες και τα ταξίδια του Οδυσσέα μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, όταν ξαναέφυγε, μέχρι και τον θάνατό του στον Νότιο Παγωμένο Ωκεανό. Χωρίζεται σε 24 ραψωδίες, και ο ποιητής (άκουσον άκουσον!) την έγραψε, επιφέροντας συνεχείς διορθώσεις και αλλαγές, εφτά ολόκληρες φορές (στο χέρι βέβαια, αφού τότε δεν υπήρχαν κομπιούτερ). 

Η «Οδύσεια» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1938 σε μια μνημειώδη έκδοση, με θαυμάσιες ξυλογραφίες του γνωστού ζωγράφου Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα. Το έργο είναι ένας γλωσσικός θησαυρός, με πάρα πολλούς νεολογισμούς, ένα επίτευγμα στιχουργικής και ποίησης. Εκφράζει τις βαθύτερες φιλοσοφικές πεποιθήσεις του Καζαντζάκη, και την επίδραση που έχει δεχθεί από τον «υπεράνθρωπο» του Νίτσε –ένας «υπεράνθρωπος» είναι και ο Οδυσσέας του. Ο ίδιος θεωρούσε ότι αυτό ήταν το σημαντικότερο έργο του, και όχι τα μυθιστορήματά του, τα οποία τα θεωρούσε πάρεργα, έργα των ωρών της σχόλης. Παρά ταύτα, η «Οδύσεια» ποτέ δεν γνώρισε τη διάδοση του «Καπετάν Μιχάλη» ή του «Αλέξη Ζορμπά», για παράδειγμα. Εγκεφαλική και δύσκολη, γνώρισε την εκτίμηση των μελετητών, αλλά όχι την αγάπη του ευρύτερου κοινού. Ίσως το ταξίδι και το δώρο Τσίπρα στους Κινέζους να είναι… μια καλή αφορμή να γνωρίσουμε το σπουδαίο αυτό έργο. 

• Αλέξης Τσίπρας
• Κίνα
• Νίκος Καζαντζάκης
• Πεκίνο