A Christmas Carol – Οι 6 εβδομάδες που γέννησαν τα σύγχρονα Χριστούγεννα

Το A Christmas Carol ή Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα ή Χριστουγεννιάτικη Ιστορία ή Το Πνεύμα των Χριστουγέννων, το πιο πολυαφηγημένο (με όλα τα δυνατά μέσα: βιβλίο, ταινία, κόμικ, θέατρο, όπερα κ.ά.) χριστουγεννιάτικο στόρι του λεγόμενου δυτικού κόσμου, πρωτοεκδόθηκε το Δεκέμβριο του 1843 και ύστερα από 175 συναπτά έτη εξακολουθεί να συγκινεί, να μαγεύει, αλλά και να καθορίζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα Χριστούγεννα. 

Γραμμένη υπό ασφυκτική πίεση χρόνου, μέσα σε μόλις έξι εβδομάδες, στη βικτωριανή Αγγλία του 19ου αιώνα, όπου το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών ήταν επιεικώς τερατώδες, η νουβέλα του Ντίκενς αποτύπωσε τη σκληρή καθημερινότητα των λαϊκών στρωμάτων και δη των παιδιών σε ένα ανυπέρβλητο ghost story κατάλληλο για μικρούς και μεγάλους. Χωρίς ποτέ να αποξενώνεται από τη μεσαία τάξη, στηλίτευσε την κυρίαρχη κοινωνική στάση απέναντι στη φτώχεια και ιδιαίτερα την παιδική φτώχεια, μέσα από μια χριστουγεννιάτικη ιστορία που δε χρησιμοποίησε -τουλάχιστον εμφανώς- κανένα από τα “κλασικά” θρησκευτικά χριστουγεννιάτικα υλικά (θείο βρέφος, βοσκοί, άστρο λαμπρό κ.λπ.), ωστόσο η απήχησή της στο κοινό από την πρώτη στιγμή ήταν τεράστια.  

Το A Christmas Carol, που είχε κάνει ήδη 13 επανεκδόσεις μέχρι το τέλος του 1843, γλύκανε με λόγια συμπόνοιας και ελπίδας τις ψυχές εκείνων που συντρίβονταν στο πέρασμα της βιομηχανικής επανάστασης, συνέβαλε στο να αναγεννηθεί μια γιορτή που βρισκόταν σε παρακμή και άσκησε εμφατική επιρροή στις συνειδήσεις των ευκατάστατων συγκαιριανών του Ντίκενς. Χαρακτηριστικό το σχόλιο ενός από τους δημοφιλείς λογοτέχνες της εποχής του, του Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον, που αναφέρεται στο εισαγωγικό σημείωμα της ελληνικής έκδοσης: «Ένιωσα τόσο όμορφα, τελειώνοντας το διάβασμα, που θ’ αρχίσω ευθύς αμέσως να κάνω το καλό χωρίς να χάσω ούτε λεπτό… Βιάζομαι να βγω από το σπίτι μου και να βοηθήσω κάποιον… Να συμπαρασταθώ σε κάποιον…».

Ωστόσο το αποτύπωμα του A Christmas Carol δεν περιορίστηκε στον καιρό του. Στην πραγματικότητα διαμόρφωσε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα Χριστούγεννα ακόμη και σήμερα. Κι αυτό δεν αφορά μόνο το γεγονός ότι γνωρίζουν οι πάντες τι συνέβη στον πρωταγωνιστή του αφηγήματος -ακόμη και όσοι δεν έτυχε να το διαβάσουν ποτέ.  

Με την ιστορία του ο Ντίκενς πέτυχε κάτι περισσότερο απ’ το να μπει στη λίστα των κλασικών χριστουγεννιάτικων αναγνωσμάτων: έφτιαξε το σύγχρονο μύθο των Χριστουγέννων. Καταρχάς, μπόλιασε τη συλλογική φαντασία του λεγόμενου δυτικού κόσμου με το περίφημο «πνεύμα των Χριστουγέννων» χαρίζοντας «πρόσωπο» σε μια θολή και ασαφή ιδέα και ανανέωσε σε μαζικό επίπεδο την αναφορά στο χριστουγεννιάτικο «θαύμα»  -απ’ το θαύμα της γέννησης στο θαύμα της (ανα)γέννησης των ανθρώπων. Δεύτερον, ταύτισε τις γιορτές του Δεκέμβρη με τη «φιλανθρωπία» και την προσφορά, σμιλεύοντας έναν ανθρώπινο τύπο στον αντίποδα του ωφελιμισμού, σύμφωνα με τον οποίο δεν αρκεί να έχει κανείς λεφτά, πρέπει και κάτι να τα κάνει προς όφελος των συνανθρώπων του -ποτέ άλλοτε μέσα στο χρόνο δεν υπάρχει τόσο οξυμένο το αίσθημα της αλληλεγγύης προς τους πιο αδύναμους ούτε τέτοια  «έκρηξη» φιλανθρωπικών δράσεων απ’ την πλευρά των πλουσίων προς τις τάξεις των φτωχών, πράξη που θεωρείται πια «υποχρεωτική». Τρίτον, δημιούργησε ένα σχεδόν οικουμενικό, ονειρώδη κοινό τόπο όπου τα Χριστούγεννα είναι  «λευκά» και χιονισμένα -αν και στην πραγματικότητα σπανίως συνέβαινε κάτι τέτοιο ακόμη και στη χώρα. Τέταρτον, συνέδεσε μια φθίνουσα στην εποχή του γιορτή με την αναβίωση των διακοπών και της χαρούμενης οικογενειακής συνεστίασης γύρω από ένα μεγάλο, καλοστρωμένο τραπέζι -εικόνα που δεσπόζει ως τις μέρες μας. Όπως, άλλωστε το είχε θέσει η Margaret Oliphant, το Christmas Carol είναι η  «αποθέωση της γαλοπούλας και της πουτίγκας με δαμάσκηνο» .

Ανεξάρτητα από τη λογοτεχνική αξία της νουβέλας του Ντίκενς με το μάτι των ειδικών, ένα είναι βέβαιο για όλους εμάς: Αν δεν είχε υπάρξει το A Christmas Carol, οι γιορτές μας θα ήταν αλλιώς. Και οπωσδήποτε θα είχαμε χάσει το δημοφιλέστερο αντι-ήρωα του χριστουγεννιάτικου μύθου όλων των εποχών, τον Εμπενίζερ Σκρουτζ, το φάντασμα του οποίου ακόμη παρηγορεί τους μικρούς Τιμ και στοιχειώνει τους Εμπενίζερ αυτού του κόσμου. Τούτος ο μίζερος, θλιβερός, εύπορος γερο-τσιγκούνης χάρις τη μεταστροφή του σε καλοσυνάτο, γενναιόδωρο παππούλη, κρατάει στο διηνεκές ανοιχτή την ελπίδα πως ναι, το πανανθρώπινο στοίχημα μιας καλύτερης κοινωνίας μπορεί και να κερδίζεται. Έστω κι από θαύμα. 

• A Christmas Caro
• Χριστούγεννα