Αποκριάτικα ήθη και έθιμα ανά την Ελλάδα

Οι Απόκριες θέλουν έξυπνες μεταμφιέσεις, καλή διάθεση και κέφι που χτυπά κόκκινο και φυσικά την τήρηση των παραδοσιακών ελληνικών εθίμων.

Λίγα μόνο 24ωρα πριν την Καθαρή Δευτέρα και τη νηστεία της Σαρακοστής, χαιρόμαστε το καρναβάλι και χορεύουμε μεταμφιεσμένοι στους ξέφρενους σκοπούς του. Φυσικά, οι Απόκριες δεν γιορτάζονται μόνο στην Ελλάδα, που κάθε χρόνο εξακολουθεί να τηρεί αναλλοίωτη την παράδοσή της, αλλά και σ΄ όλη την υπόλοιπη Ευρώπη. 

Ας δούμε παρακάτω κάποια από τα πιο δημοφιλή έθιμα σε διάφορους τόπους ανά την Ελλάδα:

Τα πρωτεία στο αποκριάτικο ξεφάντωμα διατηρεί φυσικά, η Πάτρα με το περιβόητο Πατρινό καρναβάλι, που έχει τις ρίζες του στις αρχές του 19ου αιώνα, το Ρέθυμνο με το παραδοσιακό κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού, η Σκύρος με τους γέρους και τις κορέλες και η Κοζάνη με τους Φανούς και τις βωμολοχίες.

Πάτρα

Το Πατρινό καρναβάλι είναι η μεγαλύτερη αποκριάτικη εκδήλωση στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα καρναβάλια του κόσμου. Μετρά 160 χρόνια ιστορίας. Οι εκδηλώσεις αρχίζουν στις 17 Ιανουαρίου και διαρκούν μέχρι την Καθαρή Δευτέρα. Το καρναβάλι της Πάτρας δεν είναι μόνο μια συγκεκριμένη εκδήλωση αλλά ένα σύνολο εκδηλώσεων που περιλαμβάνουν χορούς, παρελάσεις, κυνήγι κρυμμένου θησαυρού, καρναβάλι των μικρών κ.ά. Κορυφώνεται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς με τη νυχτερινή ποδαράτη παρέλαση των πληρωμάτων του Σαββάτου, τη φαντασμαγορική μεγάλη Παρέλαση αρμάτων και πληρωμάτων της Κυριακής και τέλος το τελετουργικό κάψιμο του βασιλιά καρνάβαλου στο μώλο της Αγίου Νικολάου στο λιμάνι της Πάτρας.

Σκύρος

Με την αρχή του Τριωδίου και κάθε Σαββατοκύριακο των ημερών της Αποκριάς, το έθιμο της Σκύρου θέλει το γέρο και την κορέλα να βγαίνουν στους δρόμους και να δίνουν μία ξεχωριστή εικόνα των ημερών. Ο “γέρος” φοράει μία χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση του 2-3 σειρές κουδούνια, το βάρος των οποίων μπορεί να φτάσει και τα 50 κιλά. Το πρόσωπό του καλύπτεται από προβιά μικρού κατσικιού και περπατώντας με χορευτικό ρυθμό, καταφέρνει να ηχούν μελωδικά τα κουδούνια που φοράει. Η “κορέλα” η ντάμα του γέρου είναι ντυμένη με παραδοσιακά σκυριανά ρούχα με κυρίαρχο χρώμα το άσπρο σε πλήρη αντίθεση με το  μαύρο χρώμα του “γέρου”, έχοντας και αυτή καλυμμένο το πρόσωπό της. Χορεύει γύρω από τον γέρο, καθώς αυτός βαδίζει ανοίγοντάς του δρόμο ή προσπαθώντας να τον βοηθήσει και να τον ξεκουράσει.

Οι ικανότεροι από τους γέρους μάλιστα, αφήνουν για λίγο τους δρόμους της αγοράς, όπου συγκεντρώνεται ο κόσμος και ανεβαίνουν στο Κάστρο του νησιού. Εκεί θα χτυπήσουν τις καμπάνες στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Τότε, η “κορέλα” την ώρα που ο “γέρος” θα σταματήσει να πάρει μία ανάσα, θα του τραγουδήσει σκυριανό τραγούδι, παινεύοντάς τον για τις αξίες και τις χαρές του. Το δίδυμο αυτής της σκυριανής αποκριάς συνοδεύει πολλές φορές και ο “φράγκος”. Αυτός ο μασκαράς, ντυμένος με παραδοσιακά ρούχα του νησιού αλλά και παντελόνι, σατιρίζει τους σκυριανούς εκείνους που έβγαλαν τις βράκες και φόρεσαν παντελόνια (φράγκικα).

Νάουσα

Την περίοδο της Αποκριάς, διαφορετικής από τις άλλες μέρες του χρόνου, κυριαρχούν το κέφι, οι αστεϊσμοί, τα πειράγματα αλλά κυρίως οι μεταμφιέσεις. Στη Νάουσα, η Αποκριά χαρακτηρίζεται από το έθιμο «Μπούλες» ή κατ’ άλλους «Γενίτσαροι και Μπούλες». Ένα έθιμο με βαθιές ρίζες, που στο πέρασμα της μακραίωνης ιστορίας του ενσωμάτωσε στοιχεία της τοπικής παράδοσης και των ηρωικών αγώνων. Την μεγαλύτερη ακμή του γνώρισε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα και φθάνει αναλλοίωτο μέχρι τις μέρες μας. Σε αντίθεση με την “αταξία” που επικρατεί τις μέρες της αποκριάς, το έθιμο της Νάουσας χαρακτηρίζει η πειθαρχημένη, τυποποιημένη και εξαιρετικής αισθητικής εμφάνισης των συμμετεχόντων. Το ντύσιμο, το μάζεμα, το προσκύνημα, το δρομολόγιο, το μουσικό ρεπερτόριο, οι χοροί, τα όργανα και οι συμμετέχοντες κρατούν εδώ και αιώνες τους ίδιους κανόνες.

Χίος

Η Μόστρα είναι η πιο γνωστή καρναβαλική γιορτή της Χίου και γίνεται στα Θυμιανά, παραδοσιακό χωριό πετροκόπων και κτιστάδων. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στο Μεσαίωνα, όταν πειρατές και κουρσάροι λεηλατούσαν τα παράλια των νησιών και άρπαζαν τις σοδειές των κατοίκων. Κάποτε στην περίοδο της Αποκριάς, την Παρασκευή της Τυρινής, καθώς όλο το χωριό γλεντούσε, οι φύλακες από τις βίγλες (κυκλικοί πύργοι- παρατηρητήρια της θάλασσας) ειδοποίησαν ότι έρχονταν πειρατές. Οι Θυμιανούσοι, φουντωμένοι όπως ήταν από το γλέντι, κίνησαν προς την παραλία και τους έστησαν ενέδρα. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε, οι πειρατές κατατροπώθηκαν και οι χωριανοί, μεθυσμένοι από τη χαρά της νίκης, μετέφεραν τους αιχμαλώτους στην πλατεία του χωριού και τους «μόστραραν» (= τους επεδείκνυαν), συνεχίζοντας το γλέντι τους, μέχρι την Τυρινή Κυριακή.

Σε ανάμνηση λοιπόν αυτής της νίκης, το έθιμο επαναλαμβάνεται από τότε ανελλιπώς κάθε χρόνο, ακόμη και στα χρόνια της Κατοχής. Την Τυρινή Παρασκευή το βράδυ, οι Θυμιανούσοι ντυμένοι «κουδουνάτοι» (=μεταμφιεσμένοι) ανεβάζουν τη Μόστρα, δηλαδή τα σατυρικά καρναβαλικά άρματα, στο χωριό, κάνοντας διάφορα κωμικά νούμερα και φορώντας αυτοσχέδιες προσωπίδες (μουτσουναριές). Την Τυρινή Κυριακή γίνεται η παρέλαση των σατυρικών αρμάτων, που πλαισιώνονται από μασκαράδες, με πρώτο και καλύτερο τον Καρνάβαλο.

Ρέθυμνο

Ένα από τα σημαντικότερα καρναβάλια της Ελλάδας, το καρναβάλι του Ρεθύμνου διοργανώνεται κάθε χρόνο με πολύ μεράκι και φαντασία με χαρακτηριστικό το καθιερωμένο κυνήγι του χαμένου θησαυρού. Το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού, αποτελείται περίπου από 70 ομάδες και η προετοιμασία του διαρκεί όλο το χρόνο. Η οργανώτρια ομάδα έχει ετοιμάσει τους γρίφους και τα εμπόδια που θα κάνουν δύσκολη τη ζωή των κυνηγών.

Κοζάνη

Το 1938 ο Δήμος Κοζάνης επισημοποίησε τις αποκριάτικες εκδηλώσεις, που διακόπηκαν με τον πόλεμο και ξανάρχισαν το 1950. Το μεσημέρι της μεγάλης αποκριάς γίνεται παρέλαση αρμάτων και μεταμφιεσμένων ομάδων που εκπροσωπούν την κάθε γειτονιά. Το βράδυ της μεγάλης αποκριάς σε κάθε γειτονιά ανάβουν οι “φανοί”, μεγάλες φωτιές γύρω από τις οποίες χορεύουν και τραγουδούν μικροί και μεγάλοι. Ο φανός ανάβει κατά τις 8 το βράδυ της μεγάλης Αποκριάς, κι αμέσως ξεκινάει το τραγούδι και ο χορός γύρω του.

​Κάθε γειτονιά πασχίζει να παρουσιάσει τον καλύτερο και πιο φανταχτερό Φανό, με τους πιο καλλίφωνους τραγουδιστάδες και τους πιο νόστιμους μεζέδες. Εκεί ο αρχηγός (ο πρώτος) του Φανού κερνάει όλους κρασί με την κολοκύθα, που γέμιζε από τα βαένια και μεζέδες στο πινάκι. Κατόπιν τους τραβάει με ιδιαίτερο ζήλο στο χορό. Τα τραγούδια διαδέχονται το ένα το άλλο. Τα πιο φημισμένα όμως είναι τα “ξεδιάντροπα”, κατ’ ευφημισμόν “νοικοκυρίσια”, ή “μασκαραλίτικα”. Άλλα είναι υπαινικτικά και άλλα τα λένε στα ίσια, χωρίς ντροπές και πολλές περιστροφές, αφού εκείνη τη νύχτα όλα επιτρέπονται. Όταν σβήνουν τον φανό πολλοί μαζεύουν στάχτη και την σκορπούν στο βιό (χωράφια, αμπέλια, καλλιέργειες) για να αυγατίσει η σοδειά.

• απόκριες
• έθιμα