Μεγάλη έρευνα για το Ποτάμι: Τι πιστεύουν οι Έλληνες για τον «πατριωτισμό» και τον «εθνικισμό» (infographic)

Επιμέλεια: Γιάννης Κούσουλας

Με μια μεγάλη καμπάνια στα social media, το Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη προσπαθεί να βρει τα όρια μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού, όπως οι έννοιες αυτές προσλαμβάνονται και γίνονται αντιληπτές από την κοινή γνώμη σήμερα. Σε αυτό το πλαίσιο, την Τετάρτη, σε συνεργασία με το S&D, ο κ. Θεοδωράκης διοργανώνει μια σχετική εκδήλωση στο Ζάππειο Μέγαρο.

Μέσα από έρευνα της Prorata για το Ποτάμι, οι Έλληνες κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις για την εθνική υπερηφάνεια, τον εθνικισμό, τον πατριωτισμό και τις συλλογικές ταυτότητες.

Στην ερώτηση για το αν θα έδιναν τη ζωή τους για την Ελλάδα, τέσσερις στους δέκα δηλώνουν ότι θα το έκαναν, ενώ ένα παρόμοιο ποσοστό πιστεύει ότι η ελληνική καταγωγή είναι το σημαντικότερο στοιχείο της ταυτότητάς τους ή ότι η Ελλάδα είναι το καλύτερο οικόπεδο στον πλανήτη.. Έξι στους δέκα δήλωσαν πως είναι περήφανοι που είναι Έλληνες. Αντιθέτως το ένα τρίτο απαντά πως ντρέπεται συχνά για την Ελλάδα. 

Άνω των 55 ετών είναι συντριπτική πλειοψηφία αυτών που δηλώνουν «εθνικά υπερήφανοι», καθώς και οι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης και οι μη αριστεροί ψηφοφόροι. Οι «σκεπτικιστές», παρότι είναι μικρότερο σε σύνολο, συγκεντρώνουν την οριακή πλειοψηφία των κάτω των 34 ετών και των αριστερών ψηφοφόρων.

Οι «εθνικά υπερήφανοι», μεταδίδουν πως η λέξη που προβάλλεται ως η πλέον συνδεδεμένη με την Ελλάδα, μετά «τον ήλιο και τη θάλασσα», είναι ο πολιτισμός, ενώ οι λέξεις που συνδέονται εντονότερα με την Ελλάδα για τους σκεπτικιστές, μετά «τον ήλιο και τη θάλασσα», είναι η διαφθορά και η κρίση.

Σε ατομικό επίπεδο, η πρακτική αποτύπωση της «εθνικής υπερηφάνειας» δεν εκλαμβάνεται από όλους ως «πατριωτισμός» ή «εθνικισμός». Η συμμετοχή σε συλλαλητήρια για την ελληνικότητα της Μακεδονίας ή η άρνηση αγοράς προϊόντων που δεν είναι ελληνικά, διχάζουν την κοινή γνώμη ως προς την πρόσληψή τους με βάση το ένα ή το άλλο σχήμα. Η τοποθέτηση ελληνικής σημαίας στο μπαλκόνι κατά τις εθνικές επετείους εκλαμβάνεται ως ένδειξη πατριωτισμού, ενώ η τοποθέτηση αυτοκόλλητου με την ελληνική σημαία στο αυτοκίνητο ή η άρνηση πώλησης περιουσίας σε αλλοδαπό εκλαμβάνεται ως ένδειξη εθνικισμού. 

Για το αν όλοι οι «εθνικά υπερήφανοι» είναι και εθνικιστές, ο τρόπος που προσλαμβάνουν πρακτικά τον πατριωτισμό και τον εθνικισμό οι ερωτώμενοι μαρτυρά ότι οι «εθνικά υπερήφανοι» δεν αποδέχονται όλες τις παραπάνω πράξεις. Κάποιοι αρνούνται να τις αξιολογήσουν ως εθνικιστικές ή πατριωτικές, κάτι που σημαίνει ότι τις αποδέχονται ως ορθές, κάποιοι τις διαχωρίζουν αξιολογώντας μόνο την άρνηση πώλησης περιουσίας σε αλλοδαπό ως έκδηλα εθνικιστική πράξη και κάποιοι παίρνουν αποστάσεις από το σύνολο των πράξεων αυτών χαρακτηρίζοντάς τες ως εθνικιστικές στο σύνολό τους. 

Σε ερώτηση για το αν η Ελλάδα «τρώει» τα παιδιά της, η πλειοψηφία φαίνεται να συμφωνεί με αυτή την εκδοχή, σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό.

Το 62% των ερωτηθέντων θα έκρινε ως μη πατριώτη κάποιον που φοροδιαφεύγει, ενώ αντίθετα, κάποιος που προσλαμβάνει αλλοδαπούς στην επιχείρησή του δεν θεωρείται μη πατριώτης, σύμφωνα με το 82% των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα.

Κάποιος που μεταφέρει τα χρήματά του σε τράπεζα του εξωτερικού, δεν θεωρείται πατριώτης σύμφωνα με το δείγμα των απαντήσεων. Το αντίθετο δείχνουν οι απαντήσεις γι’ αυτούς που έχουν επιλέξει να εργαστούν στο εξωτερικό, καθώς η επιλογή τους να εργαστούν μακριά από την Ελλάδα, δεν φαίνεται να επηρεάζει τα πατριωτικά τους συναισθήματα, σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων. 

Σε επίπεδο πολιτικών επιλογών και συλλογικών πράξεων, Πολιτικές επιλογές που έχουν κεντρίσει τη δημόσια συζήτηση κατά περιόδους δεν εκλαμβάνονται ως «πατριωτικές» ή «εθνικιστικές». Η απαίτηση για την επιστροφή των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα εκλαμβάνεται ως πράξη που «ενισχύει το πατριωτικό αίσθημα». Η κοινή γνώμη διχάζεται ως προς την επίδραση της διεξαγωγής στρατιωτικών παρελάσεων, ενώ επίσης επιλέγει να αφήσει εκτός του σχήματος πολιτικές επιλογές που σχετίζονται ευθέως με τη λειτουργία του στρατεύματος, όπως η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών ή η αύξηση της διάρκειας της θητείας. 

Συγκρίνοντας τις απαντήσεις με τις ηλικίες και το μορφωτικό επίπεδο, παρατηρούμε πως οι «δεκτικοί» σε τέτοιες πολιτικές, φτάνουν στο 40% του δείγματος και βρίσκονται σε μεγαλύτερη ηλικία και έχουν χαμηλότερη μόρφωση και τοποθετούνται στο δεξιό άκρο του άξονα. Οι «επιλεκτικοί» φτάνουν στο ένα τέταρτο του δείγματος και δηλώνουν συχνότερα «αριστεροί». Οι «απορριπτικοί» φτάνουν στο ένα τέταρτο του δείγματος και είναι μικρότερης ηλικίας και υψηλότερης μόρφωσης και τοποθετούνται στο αριστερό άκρο του κλασικού άξονα. Οι «εθνικά υπερήφανοι» φαίνονται να ταυτίζονται με το άθροισμα των «δεκτικών» και των «επιλεκτικών» ως προς τον τρόπο πρόσληψης των υπό μελέτη πολιτικών επιλογών.

Σύμφωνα με τις απαντήσεις, τον «εθνικισμό» φαίνεται πως ενισχύει η σκλήρυνση των κριτηρίων για την παροχή ιθαγένειας σε μετανάστες δεύτερης γενιάς, καθώς και η απόδοση διακριτά ανώτερης θέσης της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας στη διδασκαλία των θρησκευτικών. 

• Ελλάδα
• Ζάππειο Μέγαρο
• Μακεδονία
• Ποτάμι
• Σταύρος Θεοδωράκης