Αποκαλύφθηκε η πραγματική ταυτότητα της μυστηριώδους συγγραφέως Έλενα Φεράντε

του Δημήτρη Δεληολάνη

Είναι δημοσιογράφος ειδικευμένος στις μεγάλες δημοσιογραφικές έρευνες. Ο Κλάουντιο Γκάτι, της οικονομικής εφημερίδας Il Sole 24 Ore, έχει ασχοληθεί με την ιταλική και διεθνή τρομοκρατία, έχει αποκαλύψει τα μυστικά της Κόζα Νόστρα, έχει διεισδύσει στα απόρρητα διεθνών γιγάντων της Γουόλ Στριτ.

Τώρα η έρευνα του αποκάλυψε την πραγματική ταυτότητα της μυστηριώδους Ιταλίδας συγγραφέως Έλενα Φέραντε. Το πραγματικό της όνομα δημοσιεύτηκε την Κυριακή όχι μόνο στην ιταλική Il Sole 24 Ore, αλλά και στη γερμανική Allgemeine Zeitung, στην γαλλική ιστοσελίδα ερευνητικής δημοσιογραφίας Mediapart και στο αμερικανικό περιοδικό The New York Review of Books.

Η Φεράντε έκανε την εμφάνιση της στα ιταλικά γράμματα πριν από 25 χρόνια με το πρώτο της μυθιστόρημα «Ο ενοχλητικός έρωτας». Η επιτυχία ήταν μεγάλη και λίγα χρόνια αργότερα ο Ιταλός σκηνοθέτης Μάριο Μαρτόνε το μετέφερε στη μεγάλη οθόνη. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας μας όμως η επιτυχία της Φεράντε περιοριζόταν στην Ιταλία. Όλα άλλαξαν όταν κυκλοφόρησε το πρώτο μυθιστόρημα της τετραλογίας της. Αποκαλούμενη «της φίλης» με τίτλο «Η μεγαλοφυής φίλη» («Υπέροχη φίλη μου» στην ελληνική μετάφραση). Αμέσως και το αγγλόφωνο κοινό γνώρισε τη μυστηριώδη συγγραφέα με τη στιβαρή γυναικεία γραφή και η επιτυχία ήταν πλέον παγκόσμια.

Αυτό δεν έπεισε την Φεράντε να βγει από το πυκνό σκοτάδι που κάλυπτε την ταυτότητα της. Εκατοντάδες οι συνεντεύξεις της, με τη μεσολάβηση του Ιταλού εκδότη της e/o και πάντα μέσω  email. Όταν οι ερωτήσεις για την πραγματική της ταυτότητα γίνονταν πιεστικές, εκείνη απαντούσε με μια φράση του Μισέλ Φουκώ: «Μην με ρωτάτε ποιος είμαι. Είναι μια ηθική ληξιαρχικού επιπέδου. Βασιλεύει στα χαρτιά μας. Ας μας αφήσει ελεύθερους τουλάχιστον όταν μιλάμε για γραφή».     

Τα αποτελέσματα της έρευνας δεν αφήνουν αμφιβολία για την πραγματική ταυτότητα της Φεράντε. Είναι η Ανίτα Ράγια, μεταφράστρια από τα γερμανικά του εκδοτικού οίκου  e/o και σύζυγος του Ναπολιτάνου συγγραφέα Ντομένικο Σταρνόνε. Στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 η Ράγια υπήρξε και επικεφαλής ειδικής σειράς των εκδόσεων της e/o, αποκαλούμενη Azzurri (τα «γαλάζια βιβλία») όπου έκανε την εμφάνιση του και το πρώτο μυθιστόρημα της Φεράντε.

Ο δημοσιογράφος ζήτησε από τον εκδοτικό οίκο ποια είναι η εργασιακή σχέση με την Ράγια. Η απάντηση ήταν κατηγορηματική: καμία σχέση εξαρτημένης εργασίας. Η μεταφράστρια είναι free lance  και πληρώνεται με το κομμάτι. Η επόμενη κίνηση ήταν σχεδόν επιβεβλημένη: follow the money.

Εξετάζοντας προσεκτικά τον ισολογισμό του εκδοτικού οίκου, ο Γκάτι διαπίστωσε πως από τότε που η τετραλογία της Φεράντε άρχισε να μεταφράζεται στα αγγλικά, οι αμοιβές της Ράγια από τον εκδοτικό οίκο άρχισαν να πετούν στα ύψη: το 2014 η αύξηση ήταν του 50% ενώ το περασμένο έτος ήταν του 150%. Αυξημένα έσοδα από μεταφράσεις; Υπόθεση εντελώς αβάσιμη: στην Ιταλία (όπως και στην Ελλάδα) οι αμοιβές των μεταφραστών είναι πολύ χαμηλές.

Την τελική απόδειξη ο δημοσιογράφος την εξασφάλισε μεταφέροντας την έρευνα του στο κτηματολόγιο. Εκεί οι αποδείξεις ήταν ακόμη πιο ισχυρές: το έτος 2000, όταν ο «Ενοχλητικός Έρωτας» έγινε ταινία, η Ράγια αγόρασε μεγάλο διαμέρισμα στο κέντρο της Ρώμης και τον επόμενο χρόνο εξοχικό στο γραφικό χωριό Καπάλμπιο, τόπο παραθερισμού της ρωμαϊκής διανόησης. Φέτος τον Ιούνιο, όταν ολοκληρώθηκε η έκδοση της τετραλογίας στα αγγλικά, ο σύζυγος της αγόρασε δίπλα ακριβώς στην κατοικία τους και δεύτερο διαμέρισμα, αξίας 2 εκατομμυρίων ευρώ.

Πριν δημοσιεύσει τα στοιχεία ο Ιταλός δημοσιογράφος τα έκανε γνωστά μέσω email στην μεταφράστρια και στον εκδότη της. Η Ράγια δεν απάντησε, ο εκδότης παρέμεινε, ως όφειλε, σταθερός στο να προστατεύσει την ταυτότητα της Φεράντε.

Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι πως οι αποκαλύψεις γίνονται ενώ έφτασε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το «αυτοβιογραφικό» βιβλίο της Φεράντε, με τίτλο «La Frantumaglia» («Τα παραλειπόμενα» ) και με όλα τα στοιχεία που η ίδια κατά καιρούς έχει κάνει γνωστά στις άπειρες συνεντεύξεις της: ότι η μητέρα της ήταν μια Ναπολιτάνα μοδίστρα, ότι έχει τρεις αδελφές και ότι έζησε στη Νάπολη πριν μεταφερθεί στη Ρώμη.

Κανένα από τα στοιχεία αυτά δεν είναι αληθινό. Η οικογένεια της Ράγια ήτα Γερμανοί εβραίοι που έφτασαν στην Ιταλία αφού εκδιώχτηκαν από την Πολωνία. Δεν έχει αδελφές παρά μόνον έναν μικρότερο αδελφό και δεν έζησε ποτέ στη Νάπολη, παρά μόνο στη Ρώμη.

Ο δημοσιογράφος αναρωτιέται αν ο Ναπολιτάνος συγγραφέας και άνδρας της έβαλε ένα χεράκι τουλάχιστον στα πρώτα βιβλία της Φεράντε, όπου η ιστορία διεξάγεται στη Νάπολη. Επίσης έχει ενδιαφέρον και το «ελληνικό μέρος» της αφήγησης, με Έλληνες ναυτικούς, συχνές αναφορές στα νησιά, ακόμη και παραθέσεις κάποιων συμβατικών ελληνικών φράσεων στα πρώτα της βιβλία. Τόσο που πολλοί είχαν υποθέσει πως επρόκειτο για Ιταλίδα που είχε ζήσει πολλά χρόνια στη χώρα μας.

Πώς αντέδρασαν οι άλλες ιταλικές εφημερίδες στην αποκάλυψη; Μα με φθόνο φυσικά, σύμφωνα με την καλύτερη δημοσιογραφική παράδοση: γιατί ένας ερευνητής δημοσιογράφος βάλθηκε σώνει και καλά  να αποκαλύψει το πραγματικό όνομα μιας συγγραφέως που θέλει να μείνει κρυμμένη πίσω από ένα ψευδώνυμο; Μετάφραση: πώς τα κατάφερε αυτός κι όχι εμείς;           

• Ιταλία
• τρομοκρατία