Η «εύθραυστη» εκεχειρία του Πούτιν στη Συρία και η εύθραυστη συμμαχία Ρωσίας, Τουρκίας, Ιράν

του Στάθη Ανδρέου

Η μάχη για το Χαλέπι διήρκησε τέσσερα χρόνια, ωστόσο μέσα σε λίγες εβδομάδες, η ρωσική παρέμβαση κατάφερε να γείρει την πλάστιγγα υπέρ του καθεστώτος Άσαντ. Λίγες μέρες μετά η ρωσο-τουρκική διπλωματία επιτυγχάνει γενικευμένη κατάπαυση του πυρός που προβλέπεται να ακολουθηθεί από ειρηνευτικές συνομιλίες. Αν ο Άσαντ και η αντιπολίτευση δεν μπορούν να κάτσουν στο ίδιο τραπέζι, οι Ρώσοι και οι Τούρκοι δηλώνουν πρόθυμοι να το κάνουν για λογαριασμό τους. Μπορεί τελικά η ρωσική διπλωματία να πετύχει εκεί που, μέχρι τώρα τουλάχιστον, έχει αποτύχει η δυτική;

Η πτώση του Χαλεπίου πυροδότησε μια σειρά από απρόσμενες εξελίξεις, τις οποίες η ρωσική και η τουρκική διπλωματία φαίνεται να εκμεταλλεύονται στο έπακρο.

Μολονότι η στρατιωτική νίκη του Άσαντ στο Χαλέπι είναι προφανής, λίγο μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι έχει άμεση και τεράστια επίδραση στα σχέδια του Σύρου Προέδρου για ανακατάληψη όλης της χώρας και εκδίωξη των «τρομοκρατών.» Τα μέτωπα που παραμένουν ανοιχτά είναι πάμπολλα (πάνω από σαράντα πόλεις της Συρίας βρίσκονται σε κατάσταση πολιορκίας) και οι δυνάμεις του Άσαντ εξουθενωμένες και ελλείπεις.

Επιπλέον, είχε καταστεί φανερό ότι από μόνος του ο Σύρος Πρόεδρος λίγα μπορούσε να κάνει. Χρειάστηκε η αδυσώπητη – και κατά πολλούς παραβατική του διεθνούς δικαίου με βομβαρδισμούς αμάχων και χρήση απαγορευμένων όπλων – ρωσική επέμβαση για να καμφθεί τελικά η αντίσταση των ανταρτών της αντιπολίτευσης. Στη δε εκκένωση της πολύπαθης πόλης σημαντικό ρόλο έπαιξαν πάλι τα ρωσικά στρατεύματα.

Ως εκ τούτου, σημαντικό μέρος από τις «δάφνες της νίκης» έδρεψαν οι Ρώσοι. Μαζί με τις δάφνες κέρδισαν ωστόσο και το μίσος όλου του ριζοσπαστικοποιημένου Ισλάμ.

Οι απανταχού σουνίτες σοκαρίστηκαν από την πτώση του Χαλεπίου που είχε υπάρξει σύμβολο της αντίστασης κατά του μισητού καθεστώτος του αλεβίτη Άσαντ. Οι εκκλήσεις του Ισλαμικού Κράτους για τζιχάντ και ιερό πόλεμο ξαφνικά βρήκαν πιο πρόσφορο έδαφος και οι απανταχού τζιχαντιστές θυμήθηκαν έναν παλιό εχθρό – τη Ρωσία.

Παρά τις διακηρύξεις της τουρκικής κυβέρνησης περί συνωμοσίας του Φετουλάχ Γκιουλέν, η δολοφονία του Ρώσου Πρέσβη στην άγκυρα από Τούρκο αστυνομικό μπορεί να ήταν ακριβώς αυτό: Μια αυθόρμητη έκρηξη οργής του νεαρού – και αυτό έχει σημασία – ισλαμικού ριζοσπαστισμού ενάντια στους σφαγείς – όπως τους θεωρεί – του λαού του.

Τονίζουμε το νεαρού, γιατί είναι αυτή η φτωχοποιημένη νέα γενιά της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, που έζησε την ελπίδα της Αραβικής Άνοιξης και την αποτυχία της να βελτιώσει τη ζωή της που στελεχώνει τώρα τις τάξεις του ΙΚ, ριζοσπαστικοποιημένη από αυτόκλητους, αγράμματους, ιεροκήρυκες που αναδύθηκαν από την ελευθεριότητα της ίδιας της Αραβικής Άνοιξης. Και φυσικά, οι αδελφόποιτοι μουσουλμάνοι στην Τσετσενία και τον Καύκασο που στενάζουν από τη ρωσική βαναυσότητα. Αυτοί οι νέοι από τη μία πολεμούν στη Συρία με τους τζιχαντιστές και από την άλλη σπέρνουν τον τρόμο στην Ευρώπη ως πρωτεργάτες τρομοκρατικών επιθέσεων, όπως η πρόσφατη στο Βερολίνο από τον νεαρό Τυνήσιο Ανίς Αμρί.

Κατά πολλούς τρόπους η δολοφονία του Ρώσου Πρέσβη επιτάχυνε τις εξελίξεις ή καλύτερα τις συμπίεσε σε ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Τόσο η Ρωσία, όσο και η Τουρκία αναγνώρισαν ξαφνικά το ενδεχόμενο να βρεθούν σε έναν πόλεμο κατά της τρομοκρατίας πολύ πιο ρεαλιστικό, αιματηρό και χρονοβόρο απ’ ό,τι θα ήθελαν και – κυρίως – με πολύ μεγαλύτερο πολιτικό κόστος απ’ ό,τι είναι διατεθειμένες να πληρώσουν.

Στην Τουρκία, ο πόλεμος κατά των Κούρδων αυτονομιστών είναι ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Για χρόνια οι Κούρδοι μάχονται στα βουνά με τον τουρκικό στρατό και για χρόνια η Τουρκία παίζει μαζί τους τη γάτα με το ποντίκι, χωρίς να ενοχλείται κανένας από τη διεθνή κοινότητα. Το ζήτημα της Τουρκίας με τους Κούρδους ήταν ένα ζήτημα όπως της Κίνας με το Θιβέτ: εσωτερικό.

Ωστόσο, αυτό άλλαξε με τον πόλεμο στη Συρία. Οι Κούρδοι του Ιράκ έχουν καταλάβει την περιοχή της Μοσούλης και του Κιρκούκ – περιοχές που ανήκουν στο ιστορικό Κουρδιστάν – και τίποτα για την ώρα δεν φαίνεται να τους κουνά από εκεί. Το να έχει η Τουρκία στο μαλακό νοτιοανατολικό της υπογάστριο ένα αυτόνομο ή – ακόμη χειρότερα – ανεξάρτητο Κουρδιστάν είναι κάτι ανεπίτρεπτο. Γι’ αυτό άρχισε τις επιχειρήσεις και, ξαφνικά, ο Ερντογάν βρέθηκε να σφάζει μουσουλμάνους αντί για τρομοκράτες. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις στην Τουρκία αυξήθηκαν δραματικά φέτος και πολλές από αυτές είχαν ως ηθικό αυτουργό το ΙΚ.

Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ περιπλέκει το ζήτημα. Ο υπουργός Εξωτερικών του θα είναι ο Τίλερσον, CEO της ExxonMobil που δραστηριοποιείται στην εκμετάλλευση των πετρελαίων της περιοχής και τη χαρακτηρίζει “ιρακινό Κουρδιστάν.” Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς θα εξελιχθούν οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις, δεν θα αποτελέσει έκπληξη, ωστόσο, αν ψυχρανθούν απότομα.

Η δολοφονία Καρλόφ σημαίνει το ίδιο και για την Ρωσία: Μια ενδεχόμενη έξαρση της τρομοκρατίας, μιας τρομοκρατίας τυφλής και αυτοκαταστροφικής γι’ αυτό και απρόβλεπτης. Η εμπειρία στο Αφγανιστάν έχει αφήσει στους Ρώσους μια πικρή γεύση από το τι μπορούν να κάνουν οι μουτζαχεντίν. Δεν θέλουν με τίποτα η ιστορία να επαναληφθεί.

Οι αμερικανικές εκλογές με το ανατρεπτικό τους αποτέλεσμα υπήρξαν ιστορική ευκαιρία για τη Ρωσία. Δημιούργησαν ένα κενό στην αμερικανική παρέμβαση στη Μέση Ανατολή, κενό που είχε αρχικά δημιουργηθεί από την απροθυμία της κυβέρνησης Ομπάμα να στείλει στρατεύματα στη Συρία. Αυτό το κενό έσπευσε να πληρώσει η Ρωσία και, για την ώρα, το καταφέρνει.

Αν η Ρωσία μπορούσε να διαπραγματευτεί μόνη της θα το έκανε, όμως δεν μπορεί. Η αντιπολίτευση δεν θα καθόταν ποτέ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τον Άσαντ ή τον αντιπρόσωπό του. Και εδώ υπεισέρχεται ο ρόλος της Τουρκίας. Να αποτελέσει εγγυητή από τη μεριά της αντιπολίτευσης – όσο βέβαια της το επιτρέπουν οι αμφιλεγόμενες παρεμβάσεις της στο κουρδικό Ιράκ . Ο χρόνος μετράει ανάποδα. Από τη μεριά της η Τουρκία ελπίζει στα ρωσικά βομβαρδιστικά για να λύσει το δικό της πρόβλημα όταν έρθει η ώρα. Ο τίτλος του «Μεγάλου παίχτη» στη Μέση Ανατολή έρχεται ως μπόνους για τον Ερντογάν που καλλιεργεί για τον εαυτό του την εικόνα του μεγάλου ηγέτη.

Η ρωσική πολιτική επέδειξε ιδιαίτερη ετοιμότητα (και αναλγησία) και κατόρθωσε να εκμεταλλευτεί τις περιστάσεις. Η κατάπαυση του πυρός είναι μια σημαντική πρόοδος για τις ειρηνευτικές διαδικασίες στη Συρία και νίκη της ρωσική διπλωματίας. Ωστόσο υπάρχουν πυκνά σύννεφα στον ορίζοντα.

Από τη μία είναι οι αντίπαλοί της: Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχει εξοργιστεί που αποκλείεται από τις συζητήσεις μεταξύ τρόικας (Ρωσία-Τουρκία-Ιράν), Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι είναι αδύνατη μια συμφωνία χωρίς τις ΗΠΑ. Και δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ, αλλά και οι σύμμαχοί τους που δεν βλέπουν με καλό μάτι τη ρωσική διείσδυση στη Μέση Ανατολή. Από την ΕΕ μέχρι τη Σαουδική Αραβία τα μάτι είναι στραμμένα στη Ρωσία.

Από την άλλη είναι οι φίλοι της: Αφήνοντας κατά μέρος την Τουρκία, που η πολιτική της υπαγορεύεται από σταθερά και συγκεκριμένα αμυντικά δόγματα πολλά ερωτήματα μένουν ανοιχτά για το Ιράν. Διεθνείς αναλυτές θεωρούν πιθανόν να είναι το Ιράν που θα μπλοκάρει στο τέλος μια ενδεχόμενη συμφωνία, καθώς έχει τα πιο ασαφή κίνητρα στην όλη διαδικασία.

Τέλος, ο αστάθμητος παράγοντας που λέγεται ισλαμική τρομοκρατία. Κανείς δεν ξέρει πώς ενέργειες όπως εκείνη του Τούρκου Μελβούτ Αλτίντας ή του Τυνήσιου Ανίς Αμρί μπορούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη και τις πράξεις των κυβερνήσεων.

Το σίγουρο είναι ότι τόσο η «εύθραυστη» εκεχειρία – όπως τη χαρακτήρισε ο Ρώσος Πρόεδρος Πούτιν – στη Συρία όσο και η εύθραυστη συμμαχία του με την Τουρκία και το Ιράν έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους.

• εκεχειρία
• Ιράν
• Ισλάμ
• Ρωσία
• Συρία
• Τουρκία