Ανάλυση: Γιατί αξίζει να είσαι ο παγκόσμιος αστυνομικός

Ένα από τα μεγάλα ερωτήματα που μένει να απαντηθούν με την ανάληψη της Προεδρίας από τον Ντόναλντ Τραμπ στις 20 Ιανουαρίου, είναι η στάση που θα κρατήσει στην εξωτερική της πολιτική η υπερδύναμη. Θα προσπαθήσει να διατηρήσει και να επεκτείνει την (έστω και αμφισβητούμενη πλέον) παγκόσμια ηγεμονία της Αμερικής (με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει από Κίνα και Ρωσία) ή θα ακολουθήσει μια εσωστρεφή «πολιτική ανοικοδόμησης»; Ο Θανάσης Καμπάνης, μέλος του Century Foundation, εξηγεί στο POLITICO γιατί και πώς οι ΗΠΑ πρέπει να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία στις διεθνείς σχέσεις.

Μία από τις προεκλογικές ατάκες του Τραμπ ήταν ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να πάψουν να υπηρετούν ως ο παγκόσμιος αστυνομικός και να ασχοληθούν με τις δουλειές στο σπίτι.

Η συνθηματολογία του απομονωτισμού είναι πάγια κατάσταση για μια συγκεκριμένη κατηγορία συντηρητικών. Λίγο πριν ξεκινήσει τη μεγαλύτερη επέκταση του αμερικανικού, στρατιωτικού παρεμβατισμού, ο Τ.Γ.Μπους, επίσης, υποστήριζε την ιδέα του «χτισίματος του έθνους».

Ας αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός ότι παρά τα χρόνια αμείωτου πολέμου που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η Αμερική έχει κάνει πολύ λίγα για την ανοικοδόμηση του έθνους. Ας ξεχάσουμε, επίσης, ότι είναι αμφισβητήσιμο το κατά πόσο η έκφραση «παγκόσμιος αστυνομικός» περιγράφει με ακρίβεια τον ρόλο της Αμερικής στη σύγχρονη, διεθνή αρχιτεκτονική ασφαλείας.

Το ουσιώδες γεγονός είναι ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται στην κορυφή μιας παγκόσμια τάξης πραγμάτων στης οποίας τον σχεδιασμό έπαιξαν κεντρικό ρόλο και η οποία δεν ωφελεί καμία άλλη χώρα όσο τις ίδιες. Ενίοτε, μπορεί κάποιες άλλες χώρες να επωφελούνται, αλλά κατά βάση είναι δομημένη με άξονα τα αμερικανικά συμφέροντα: να πλουτίσει η Αμερική και οι αμερικανικές επιχειρήσεις. Να είναι οι Αμερικάνοι ασφαλείς και να δημιουργούνται θέσεις εργασίας και κέρδη για το αμερικανικό στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα. Και να εξασφαλιστεί ότι η Αμερική διατηρεί για όσο το δυνατόν περισσότερο τη θέση της ως η πλουσιότερη, κυρίαρχη υπερδύναμη.

Αντί για τον παγκόσμιο μπάτσο, είναι πιο ακριβές να αποκαλέσουμε την Αμερική τον κάτοχο της πλειοψηφίας των παγκόσμιων μετοχών, που επενδύει τους πόρους του στην παγκόσμια σταθερότητα λιγότερο από ελεημοσύνη και περισσότερο για ίδιον όφελος.

Αυτό σημαίνει ότι καθώς ο Τραμπ ξεδιπλώνει την εξωτερική του πολιτική – με μια προσέγγιση του τύπου «κλείνω συμφωνίες» – θα χρειαστεί τελικά να υπαναχωρήσει στην υπόσχεσή του ή να αντιμετωπίσει πραγματικές συνέπειες. Είναι εύκολο να παρουσιάσουμε την Αμερική ως τον πλούσιο θείο τον οποίο εκμεταλλεύεται ο κόσμος. Αυτή η καρικατούρα σίγουρα βρίσκει απήχηση στην εκλογική βάση του Τραμπ. Αλλά, εάν ο Τραμπ θελήσει να υλοποιήσει την υπόσχεσή του και να γυρίσει τις πλάτες του στον κόσμο το μεγάλο πλήγμα θα το υποστεί η ίδια η Αμερική.

***

Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους κατασκεύασαν με το πέρας του Β΄ΠΠ ένα πλέγμα θεσμών που είχε ως ιδεολογικό στόχο τη μείωση του κινδύνου μιας επόμενης παγκόσμιας σύρραξης. Ο ΟΗΕ θα λειτουργούσε ως το τραπέζι των συνομιλιών μεταξύ των υπερδυνάμεων και θα δημιουργούσε κανάλια διαχείρισης των συγκρούσεων. Η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είχαν σχεδιαστεί για να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο μιας νέας μεγάλης ύφεσης. Μια πληθώρα θεσμών με παράλληλες λειτουργίες ξεπήδησε. Ενόσω οι μνήμες του φασισμού ήταν νωπές και η Ουάσινγκτον φοβόταν τα θέλγητρα του κομμουνισμού έκανε μερικές πολύ διορατικές, πραγματιστικές κινήσεις. Χρηματοδότησε το σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη, πληρώνοντας ώστε η ήπειρος να ανακάμψει οικονομικά και να αναδυθεί ως κρίσιμος σύμμαχος των ΗΠΑ – και επωφελής αγορά για τις αμερικανικές επιχειρήσεις. Στην Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα προχώρησαν σε προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και αναδιανομή της γης για να υπερκεράσουν τους κομμουνιστές.

Σε μερικές περιπτώσεις, η Αμερική έχει πραγματικά χρηματοδοτήσει τους περισσότερους διεθνείς θεσμούς, είτε ο στόχος τους είναι η εποπτεία αρχαίων ερειπίων (UNSESCO) είτε η εποπτεία πυρηνικών τοποθεσιών (ΙΑΕΑ). Δεν το έχει κάνει από αλτρουισμό. Η επένδυση έχει αποσβεστεί πολλές φορές. Αυτοί οι θεσμοί έχουν λειτουργήσει ατελώς, αλλά οικοδομούν καλή πίστη και μειώνουν τον κίνδυνο. Αυτό είναι καλό για τον κόσμο, αλλά καλύτερο για την Αμερική.

Είναι αλήθεια ότι ο ρόλος της Αμερικής είναι ακριβός. Το 2015, η Αμερική ξόδεψε  περισσότερα για εξοπλισμούς από ότι τα επόμενα επτά έθνη μαζί. Ενοχλημένοι από αυτό το χάσμα στα χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, κάποιοι Αμερικανοί αξιωματούχοι και νεοσυντηρητικοί ιδεολόγοι διαμαρτυρήθηκαν ότι η «Παλιά Ευρώπη» θα πρέπει να πληρώνει για την άμυνά της. Όπως ο Τραμπ, ισχυρίστηκαν ότι η Ευρώπη έδρεπε τους καρπούς της οικονομικής ευμάρειας επειδή η ομπρέλα προστασίας του ΝΑΤΟ πέφτει τόσο πολύ στους ώμους της Αμερικής.

Αυτή η ανάλυση – στην καλύτερη των περιπτώσεων – αποτελεί επικίνδυνη υπερβολή. Η Ευρώπη θα μπορούσε, και πιθανώς θα έπρεπε, να επωμισθεί περισσότερο κόστος, αλλά η επένδυση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ αξίζει  από μόνη της. Στη χειρότερη των περιπτώσεων με το να απειλεί το ΝΑΤΟ, ο «ελεύθερος καβαλάρης» βάζει την Αμερική να αυτοπυροβοληθεί στο πόδι – κλονίζοντας την ασφάλειά της και καταστρέφοντας ένα σύστημα με άμεσα οφέλη για τους Αμερικανούς.

Αντί για ένα έθνος που έχει καταληφθεί από πονηρούς ξένους, έχει περισσότερη λογική να δούμε την Αμερική στο κέντρο ενός δικτύου παραγωγικών επενδύσεων. Να πώς έχει το πράγμα:

Πρώτον, το μεγαλύτερο μέρος των αμυντικών δαπανών των ΗΠΑ λειτουργεί ως μια τεράστια θυγατρική που παράγει θέσεις εργασίας για την αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ. Σύμφωνα με μελέτη της Deloitte, οι τομείς της αεροναυπηγικής και της άμυνας απορρόφησαν άμεσα 1,2 εκ. εργαζόμενους το 2014 και άλλα 3,2 εμμέσως. Ο προϋπολογισμός του Ομπάμα για το 2017 προβλέπει 619 δις δολ. σε αμυντικές δαπάνες – ποσό που αποτελεί άμεση ανταπόδοση στην αμερικανική οικονομία – και μόνο 50 δις δολ. σε ξένη βοήθεια – που ακόμα και αυτά συχνά καταλήγουν σε αμερικανικές τσέπες μέσω χορηγιών που ωφελούν τους Αμερικανούς αγρότες, οργανισμούς βοηθείας και άλλες ομάδες αμερικανικών συμφερόντων. Ο στρατός και η Διοίκηση των Απόστρατων αποτελούν σχεδόν παράδεισο σοσιαλιστικής ισότητας, εργασιακής ασφάλειας και υγειονομικής περίθαλψης συγκρινόμενοι με την Αμερική που δεν είναι στο μισθολόγιο του Υπουργείου Άμυνας και των πολυάριθμων συμβαλλομένων του. Ο αμυντικός προϋπολογισμός, που πατάει στην εμμονή της Αμερικής με την ασφάλεια αντί για την κοινωνική πρόνοια, επιτρέπει στην Ουάσινγκτον να τονώνει κάθε χρόνο την οικονομία χωρίς παρατράγουδα.

Δεύτερον, ο ηγεμονικός ρόλος των ΗΠΑ σε πολλές περιοχές – ΝΑΤΟ, Λατινική Αμερική και Αραβική χερσόνησος – της δίνει το δικαίωμα να έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο σε θέματα σημαντικά για την αμερικανική ασφάλεια. Γιατί, παρ’ όλες τις τριβές με τη Σαουδική Αραβία, λόγου χάρη, η μοναρχία του κόλπου έχει τονώσει την αμερικανική οικονομία με μαζικές αγορές και με την διακύμανση των τιμών του πετρελαίου κατ΄ εντολή των ΗΠΑ για την απορρόφηση των κραδασμών από πολιτικές επιλογές όπως η εισβολή στο Ιράκ το 2003.

Τρίτο και κυριότερο, εάν ακούσουμε τους διεθνείς επικριτές της νέας τάξης πραγμάτων, αυτό που λένε είναι ότι τα πράγματα είναι στημένα – προς όφελος των ΗΠΑ. Ο ρόλος της Αμερικής ως ο «διεθνής μπάτσος» σημαίνει ότι η διεθνής ναυσιπλοΐα, οι συμφωνίες του ελεύθερου εμπορίου, οι συμφωνίες εκμετάλλευσης πετρελαϊκών κοιτασμάτων, οι ad hoc στρατιωτικές συμμαχίες και λοιπά, γίνονται προς όφελος της αμερικανικής κυβέρνησης και των αμερικανικών εταιρειών. Η αλήθεια είναι ότι η Αμερική πειράζει λίγο τη ζυγαριά των όχι-και-τόσο-ελεύθερων αγορών προς όφελός της. Κανείς δεν θα χαιρόταν περισσότερο από μια υπαναχώρηση των ΗΠΑ από τους οικονομικούς της αντιπάλους, όπως η Κίνα.

Ίσως γι’ αυτό οι αναλυτές δεν πιστεύουν ότι ο Τραμπ θα εγκαταλείψει τον ρόλο του «παγκόσμιου αστυνομικού», μόλις θα δει τι παίζεται πραγματικά.

«Ο Τραμπ θέλει να φανεί ότι διαθέτει δύναμη και ότι σκοπεύει να μεγαλώσει τις αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ,» έγραφε ο Ίαν Μπρέμμερ από την ομάδα Ευρασία λίγο μετά τις εκλογές. Μπορεί να είναι λίγο τραχύς και μπορεί να πιέσει περισσότερο κάποιους από τους μικρότερους συμμάχους των ΗΠΑ. Αλλά εάν θέλει να είναι  δυνατός θα πρέπει να κρατήσει την ποιμαντορική ράβδο των ΗΠΑ.

Ο Ομπάμα, επίσης, φαίνεται να πιστεύει ότι ο Τραμπ θα προτιμήσει να είναι ο παγκόσμιος αστυνομικός από το να είναι φίλος του Πούτιν. «Δεν υπάρχει μείωση της αποφασιστικότητας σε ό,τι αφορά τις δεσμεύσεις της Αμερικής για τη διατήρηση μιας δυνατής και ακμαίας Βορειοατλαντικής Συμμαχίας και της αναγνώρισης ότι αυτές οι συμμαχίες δεν είναι καλές μόνο για την Ευρώπη, είναι καλές και για τις ΗΠΑ. Και είναι ουσιώδεις για τον κόσμο,» είπε ο απερχόμενος Πρόεδρος Ομπάμα στο αποχαιρετιστήριο ταξίδι του στην Ευρώπη, διαβεβαιώνοντας ότι ο Τραμπ έχει παρόμοια οπτική των διεθνών συμμαχιών.

Μέσα στο μυαλό του Τραμπ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχει ένα πραγματικό χάσμα πάνω σε αυτό το ζήτημα. Οι απομονωτιστές-εθνικιστές οπαδοί του πρώτα-η-Αμερική, όπως ο Στηβ Μπάνον, θέλουν πράγματι να δουν την Αμερική να κάνει πίσω. Οι διεθνιστές που κινούνται από το συμφέρον, ωστόσο, όπως ο Ρεξ Τίλερσον, γνωρίζουν πολύ καλά τα οφέλη του να εμπλέκεται αμερικανική χείρα στα διεθνή ζητήματα.

Στον Τραμπ μπορεί να ακούγεται καλά η παραίτηση της Αμερικής από παγκόσμιος μπάτσος. Στους ψηφοφόρους του ίσως ακόμα περισσότερο. Αλλά εάν το να κάνει πίσω κάνει την Αμερική φτωχότερη και πιο ευάλωτη ο λογαριασμός θα πάει κατευθείαν σε εκείνον.

Όταν θα έρθει η ώρα να διαλέξει στρατόπεδο, ο Τραμπ μπορεί να βρεθεί διχασμένος ανάμεσα στο στρατόπεδο των απομονωτιστών με τους οποίους συνδέεται συναισθηματικά και των διεθνιστών που θα είναι – μέσα στον γενικό υπολογισμό κερδών και ισχύος – οι νικητές. Αυτή είναι μια αδύναμη λογική όταν μιλάμε για τη διεθνή τάξη, αλλά ίσως μία που ταιριάζει περισσότερο στην εποχή Τραμπ.

• Αμερική
• αστυνομικός
• ΗΠΑ
• ΝΑΤΟ
• Ντόναλντ Τραμπ