Τα σύνθετα διλήμματα στην Καταλονία

Μια ανάλυση της κατάστασης που επικρατεί το τελευταίο χρονικό διάστημα στην Καταλονία επιχειρεί το Δελτίο Πολιτικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών, τονίζοντας ότι η επιβολή των πολιτικών λιτότητας στην Ευρωζώνη και η οικονομική κρίση στην Ισπανία όξυναν περαιτέρω το κλίμα και τις σχέσεις μεταξύ Μαδρίτης και Καταλονίας. 

Το δημοψήφισμα στην Καταλονία και όσα ακολούθησαν έφεραν στην επιφάνεια μια σειρά από ζητήματα καλά κρυμμένα στη συνείδηση και τη σκέψη ενός μεγάλου τμήματος όχι μόνο των Καταλανών αλλά και των Ισπανών. Συνολικά, τα αίτια της κορύφωσης της καταλανικής κρίσης μπορούν να αναζητηθούν σε τρία κατά βάση πεδία: στο θεσμικό, στο οικονομικό και στο πολιτικό.

Το θεσμικό πλαίσιο και η συνταγματική αναθεώρηση

Το Σύνταγμα του 1978 επιβάλλει κάποιους βασικούς περιορισμούς στο ζήτημα της αυτοδιάθεσης και της ανεξαρτησίας των Περιφερειών, θέτοντας στον πυρήνα των διατάξεών του το ζήτημα της προστασίας και διατήρησης της εδαφικής ακεραιότητας και της ενιαίας εθνικής ταυτότητας της Ισπανίας. Στις συζητήσεις και διαβουλεύσεις για το νέο ισπανικό Σύνταγμα συμμετείχε η πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων, γεγονός που αντιστοιχούσε στην ευρύτερη τότε πολιτική και κοινωνική ανάγκη θωράκισης του πολιτεύματος από εσωτερικές απειλές κατά της δημοκρατίας.
Σήμερα, ενώπιον των διεργασιών και των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων που έχουν λάβει χώρα στην Καταλονία, η αναθεώρηση κάποιων διατάξεων κρίνεται αναγκαία, ώστε να αποκατασταθεί η πολιτική ομαλότητα και να αποκλιμακωθεί η ένταση μεταξύ της ισπανικής και της καταλανικής κυβέρνησης. Η θεσμική διάσταση της πολιτικής κρίσης στην Ισπανία με αφορμή την Καταλονία δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο επεξεργασίας ούτε από την ισπανική κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος ούτε από τη συμμαχική κυβέρνηση της Καταλονίας, με τις δύο πλευρές να έχουν εγκλωβιστεί σε μια αδιέξοδη ρητορική και σε κινήσεις που αποδυναμώνουν διαρκώς τις προσπάθειες διαλόγου.

Η οικονομία και οι πολιτικές λιτότητας

Η επιβολή των πολιτικών λιτότητας στην Ευρωζώνη και η οικονομική κρίση στην Ισπανία όξυναν περαιτέρω το κλίμα και τις σχέσεις μεταξύ Μαδρίτης και Καταλονίας. Από το 2010 και μετά καλλιεργήθηκε από την τοπική πολιτική ηγεσία στην Καταλονία η αίσθηση ότι η Περιφέρεια συμβάλλει στον εθνικό προϋπολογισμό σε δυσανάλογο βαθμό, αντίληψη η οποία ενισχύθηκε λόγω των αποτυχημένων πολιτικών λιτότητας στη χώρα.
Βασικό σημείο τριβής αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί το ύψος των αποδιδόμενων φορολογικών εσόδων προς την κεντρική κυβέρνηση αλλά και το γεγονός ότι η καταλανική Περιφέρεια διατηρεί ένα συγκριτικά υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Οι χαμηλότεροι δείκτες ανεργίας σε σχέση με τον μέσο όρο στη χώρα αλλά και η δημιουργία ενός ισχυρού τουριστικού «branding» με επίκεντρο την Βαρκελώνη καλλιεργεί την ψευδαίσθηση σε ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού ότι η ανεξαρτησία αποτελεί μια επιλογή «λύτρωσης» και αποκατάστασης των ισορροπιών στο πλαίσιο του ισπανικού έθνους-κράτους. 

Η πολιτική και ο ρόλος των προοδευτικών δυνάμεων

Το πολιτικό σκηνικό είναι ρευστό στην Καταλονία. Ωστόσο, οι θέσεις των πολιτικών κομμάτων αντικατοπτρίζουν τη μεγάλη απόσταση που τα χωρίζει ως συνέπεια της απουσίας γόνιμου διαλόγου. Σε αυτό το πλαίσιο, τρία είναι τα βασικά συμπεράσματα:

Πρώτον, ο Ισπανός Πρωθυπουργός Μ. Ραχόι καταφέρνει με την υιοθέτηση ακραίων επιλογών να συσπειρώσει το συντηρητικό ακροατήριο, σε μια περίοδο
που η κυβέρνηση μειοψηφίας του Λαϊκού Κόμματος πλήττεται από τη δικαστική διερεύνηση πολλών και σημαντικών υποθέσεων διαφθοράς.

Δεύτερον, η δημοκρατική, μετριοπαθής και ενωτική προσέγγιση της δημάρχου Βαρκελώνης και επικεφαλής του Catalunya en Comú, Άντα Κολάου, αυξάνει τις «μετοχές» της, όχι μόνο στο πλαίσιο της καταλανικής Αριστεράς αλλά στο σύνολο της ισπανικής Αριστεράς και του προοδευτικού ισπανικού ακροατηρίου.

Τρίτον, το σοσιαλιστικό κόμμα παραμένει εγκλωβισμένο μεταξύ της τήρησης της συνταγματικής τάξης και της έκφρασης μιας εναλλακτικής πρότασης για τη
διαχείριση της κρίσης, αγνοώντας τον καθοριστικό ρόλο της αστυνομικής βίας και της διασταλτικής ερμηνείας διατάξεων στου συνταγματικού δικαίου από την
ισπανική κυβέρνηση στην κορύφωση του πολιτικού αδιεξόδου.

Η επόμενη ημέρα

Τόσο η μονομερής –και παράνομη– ανακήρυξη της ανεξαρτησίας από την καταλανική κυβέρνηση όσο και η εφαρμογή του άρθρου 155 του ισπανικού Συντάγματος από την ισπανική κυβέρνηση κατέδειξαν με τρόπο εμφατικό την πολιτική ανεπάρκεια και των δύο πλευρών. Η αναζήτηση μιας αποτελεσματικής φόρμουλας διαλόγου και η διαμόρφωση εκείνων των συνθηκών που θα οδηγήσουν σε βιώσιμη λύση παραμένουν ζητούμενο.
Οι εκλογές της 21ης Δεκεμβρίου δίνουν μια μεγάλη ευκαιρία στις αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις της Καταλονίας να αλλάξουν τους πολιτικούς συσχετισμούς και να προωθήσουν το διάλογο με την κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης.

• δημοψήφισμα
• Ισπανία
• Καταλονία
• λιτότητα