Επικουρικές συντάξεις: Η επόμενη ημέρα μετά τη «βόμβα» του ΣτΕ – Τα βασικά σημεία της απόφασης

Προβληματισμός επικρατεί μετά τη χθεσινή απόφαση-βόμβα του ΣτΕ για το νόμο Κατρούγκαλου. Οι αλλαγές που θα αποφασιστούν για το ύψος των σημερινών επικουρικών συντάξεων αναμένονται τον Δεκέμβριο και θα περιλαμβάνονται νομοσχέδιο για την αλλαγή του καθεστώτος της επικουρικής ασφάλισης που θα αφορά τους νέους ασφαλισμένους.

Εξάλλου ο υπουργός Εργασίας Γιάννης Βρούτσης ήδη προανήγγειλε ότι θα προχωρήσει σε «δίκαιες και συνετές» αλλαγές με βάση τις αποφάσεις της δικαιοσύνης, στηλιτεύοντας την προχειρότητα και την ιδεοληπτική προσέγγιση με τις οποίες νομοθέτησε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.

Η επόμενη μέρα μετά την απόφαση του ΣτΕ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει πλέον η επόμενη ημέρα μετά την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας καθώς και τα βασικά σημεία της.

Πρώτον, το ανώτατο δικαστήριο έκρινε αντισυνταγματικές τις περικοπές των 260.000 επικουρικών συντάξεων για άθροισμα συντάξεων άνω των 1.300 ευρώ μικτά, το καλοκαίρι του 2016 γιατί αποφασίστηκαν χωρίς να προηγηθούν αναλογιστικές μελέτες, γεγονός που αντίκεινται στην συνταγματική αρχή της ισότητας και της αναλογικότητας. Πλέον, στον αέρα βρίσκονται οι επικουρικές σε ότι αφορά το ύψος τους και τον επανυπολογισμό τους. Το ΣτΕ σημειώνει ότι η απόφαση δεν έχει αναδρομική ισχύ. Αυτό σημαίνει ότι οι συνταξιούχοι δεν μπορούν να διεκδικήσουν την επιστροφή των αναδρομικών από τις μειώσεις των επικουρικών σε παρελθόντα χρόνο. Ωστόσο, το υπουργείο Εργασίας, εφαρμόζοντας την απόφαση του ΣτΕ, οφείλει άμεσα να νομοθετήσει εκ νέου εφεξής αλλαγές στις επικουρικές και να εκπονήσει αναλογιστικές μελέτες. Πάντως η επαναφορά των επικουρικών στα προ περικοπών επίπεδα θα κόστιζε στο ΕΤΕΑΕΠ 25 εκατ. ευρώ μηνιαίως και 300 εκατ. ευρώ ετησίως.

Στελέχη του υπουργείου Εργασίας εκτιμούν ότι η μετατροπή του συστήματος επικουρικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποητικό με απώτερο στόχο τις αποδόσεις του κεφαλαίου των συσσωρευμένων εισφορών θα οδηγήσει σε αύξηση των επικουρικών, δίνοντας απάντηση στην επισήμανση του ΣτΕ ότι το ύψος των σημερινών επικουρικών είναι χαμηλό. Ωστόσο είναι νωρίς να εκτιμηθεί η αντοχή του ΕΤΕΑΕΠ για αυξήσεις (αν δεν αυξηθούν οι εισφορές) πόσο μάλλον για επαναφορά των συντάξεων στα προ περικοπών επίπεδα.

Δεύτερον, μετά την απόφαση του ΣτΕ εξαλείφονται οι ελπίδες των συνταξιούχων για την επιστροφή των αναδρομικών. Πάντως, δεδομένη θεωρείται η επιστροφή των αναδρομικών μόνο για το 10μηνο που μεσολαβεί ανάμεσα στην προηγούμενη απόφαση του ΣτΕ τον Ιούνιο του 2015 και την ψήφιση του νόμου Κατρούγκαλου τον Μάιο του 2016. Για το διάστημα αυτό λοιπόν, οι συνταξιούχοι μπορούν να προσδοκούν αναδρομικά από 667 έως 7.338 ευρώ. Για τον προϋπολογισμό ο «λογαριασμός» ακόμα και για το 10μηνο ανεβαίνει στα 4 δισ. ευρώ. Ένα από τα ζητούμενα είναι αν τα χρήματα θα επιστραφούν σε όλους τους συνταξιούχους ή σε όσους άσκησαν αγωγή που υπολογίζονται σε 1 εκατομμύριο. Η επιστροφή, σύμφωνα με πληροφορίες, θα γίνει σε βάθος χρόνου 6 ετών και σε 72 δόσεις προκειμένου να μην ανατραπεί ο προϋπολογισμός.

Επιπλέον, αντισυνταγματικός κρίθηκε ο νόμος ως προς το σκέλος υπολογισμού των εισφορών των αυτοαπασχολούμενων και των ελεύθερων επαγγελματιών (μπλοκάκια) με βάση το εισόδημα σε σύγκριση με τους μισθωτούς απασχολούμενους. Δηλαδή έκρινε αντισυνταγματικό το όριο του 20% των εισφορών που προέβλεπε ο νόμος Κατρούγκαλου, ενώ για τους μισθωτούς το ανάλογο ποσοστό είναι 6% και το υπόλοιπο καλύπτεται από τον εργοδότη. Ωστόσο από την 1/1/2019 το ποσοστό του 20% έχει ήδη μειωθεί σε 13,3%. Το σκεπτικό της απόφασης τονίζει ότι οι εισφορές μπορούν να υπολογίζονται με βάση την εισφοροδοτική ικανότητα των εργαζομένων «χωρίς όμως να πλήττεται το κατά την διάρκεια του εργασιακού βίου παραγόμενο εισόδημα υπερμέτρως σε σχέση προς τον σκοπό της διασφαλίσεως εισοδήματος μετά το πέρας του εργασιακού βίου».

Η απόφαση πάντως δίνει το έναυσμα για αλλαγές στον τρόπο υπολογισμού των εισφορών με πιθανή και την αποσύνδεση του υπολογισμού από το δηλωθέν φορολογητέο εισόδημα.

Ακόμα, αντισυνταγματικό κρίθηκε από το ΣτΕ το ποσοστό αναπλήρωσης των νέων συντάξεων του νόμου Κατρούγκαλου. Οι σύμβουλοι Επικρατείας προσδιόρισαν την αντισυνταγματικότητα κυρίως στις μεγάλες συντάξεις και στους συνταξιούχους που έχουν πολλά χρόνια εργαστεί και φθάνουν στο ανώτατο πλαφόν αναπλήρωσης 46,8% για 42 χρόνια ασφάλισης. Με την απόφαση ανοίγει ο δρόμος για αυξήσεις στους συντελεστές αναπλήρωσης προκειμένου να ενισχυθεί η ανταποδοτική σχέση εισφορών-παροχών.

Ατομικός λογαριασμός για τις νέες επικουρικές

Το κλειδί του νέου συστήματος βρίσκεται στο ότι οι εισφορές των νεοασφαλισμένων (από το 2021) δεν θα χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των σημερινών επικουρικών συντάξεων, αλλά θα κεφαλαιοποιούνται στον ατομικό κουμπαρά κάθε ασφαλισμένου.

1. Ποιους θα αφορά το νέο σύστημα των επικουρικών συντάξεων;

Το νέο μοντέλο θα αφορά μόνο τους ασφαλισμένους που θα εισαχθούν στην αγορά εργασίας από την 1η/1/2021 και μετά. Οι υπόλοιποι, δηλαδή οι παλαιοί ασφαλισμένοι δεν θα υποστούν καμία μεταβολή. Για τους νέους ασφαλισμένους δημιουργείται ένας προσωπικός ασφαλιστικός κουμπαράς, στον οποίο θα καταλήγουν οι εισφορές που θα καταβάλλουν σε μηνιαία βάση. Ο κουμπαράς αυτός θα μπορεί να «σπάει» όποτε εκείνοι το επιθυμούν και όχι μόνο όταν συμπληρώνουν τις ηλικιακές προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος για την κύρια σύνταξη. Πιθανότατα να υπάρξει ένα εύρος ως προς το όριο ηλικίας (π.χ. από τα 55 έτη και άνω) ώστε να δοθεί η δυνατότητα στον κάθε ασφαλισμένο να κάνει χρήση του κουμπαρά του όταν ο ίδιος το επιθυμεί.

2. Πώς θα λειτουργεί το νέο σύστημα των επικουρικών συντάξεων;

Κάθε εργαζόμενος που θα πιάνει δουλειά για πρώτη φορά μετά την 1η/1/2021 θα καταβάλλει για τη δική του σύνταξη τις εισφορές που αναλογούν στον μισθό του και χρόνο με τον χρόνο θα χτίζει και το ποσό της δικής του επικουρικής σύνταξης.

Οι ασφαλισμένοι με ατομική τους δήλωση θα μπορούν να επιλέξουν άλλον επενδυτικό φορέα, μεταξύ λίστας αδειοδοτημένων και πιστοποιημένων φορέων και επαγγελματικών ταμείων, αλλά και το μείγμα της παροχής όπως για παράδειγμα εφάπαξ καταβολή ή μηνιαία σύνταξη, την ηλικία λήψης της νέας επικουρικής, αλλά και την επενδυτική στρατηγική που θα ακολουθήσει. Κάθε ασφαλισμένος πλέον θα έχει ρόλο και λόγο για την επένδυση των χρημάτων που αποταμιεύει και θα λαμβάνει τις αποδόσεις για τις εισφορές που καταβάλλει και σε καμία περίπτωση δεν θα ρισκάρει τις εισφορές.

Το υπουργείο Εργασίας θα προσπαθήσει να ακολουθήσει τα πρότυπα κοινωνικής ασφάλισης που εφαρμόζονται σε προηγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής με στόχο το δημόσιο σύστημα ασφάλισης να γίνει ελκυστικότερο στους νέους.

Το ίδιο μοντέλο διαχείρισης των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων θα προταθεί και στα επαγγελματικά επικουρικά ταμεία που θα λειτουργούν από ασφαλιστικές εταιρείες τραπεζών ή ακόμη και από επαγγελματικά ταμεία που λειτουργούν σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες με στόχο την επίτευξη καλύτερων αποδόσεων προς όφελος των ασφαλισμένων για τη λήψη υψηλότερων επικουρικών συντάξεων.

Κάθε ασφαλισμένος θα έχει τη δυνατότητα, από τον πρώτο μήνα ένταξης στο νέο σύστημα που θα τεθεί σε εφαρμογή από το 2021, να παρακολουθεί την απόδοση των εισφορών του, να αλλάζει την επενδυτική πολιτική που ακολουθεί έπειτα από την παροχή συμβουλών από ειδικούς, ενώ θα έχει τη δυνατότητα ρευστοποίησης και καταβολής της σύνταξής του μετά την πρώτη 15ετία. Ωστόσο, όσο περισσότερο θα παραμένει στο σύστημα, τόσο υψηλότερο θα είναι το ύψος της επικουρικής σύνταξης που θα λάβει.

3. Τι θα κερδίσουν οι νέοι ασφαλισμένοι με το νέο σύστημα των επικουρικών συντάξεων;

Η εκτίμηση που υπάρχει είναι πως όταν το σύστημα λειτουργήσει πλήρως, τότε οι νέες επικουρικές συντάξεις ίσως να είναι υψηλότερες κατά 30%-40% σε σχέση με τις σημερινές. Οι μισθωτοί ασφαλισμένοι δίνουν σήμερα το 6,5% (το 7% μέχρι 5/2019) του εισοδήματός τους για την επικουρική τους ασφάλιση και η μέση επικουρική σύνταξη από κάθε αιτία (γήρας, θάνατος, αναπηρικές) είναι στα 172 ευρώ, με το 70% των δικαιούχων να λαμβάνει χαμηλότερη της μέσης σύνταξης. Με τις ίδιες εισφορές στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα και με μετριοπαθείς υποθέσεις, μπορούν να επιτευχθούν σημαντικές αυξήσεις. Παράδειγμα, ένας ασφαλισμένος με ετήσιο εισόδημα 12.000 ευρώ και 35 χρόνια εργασίας με το σημερινό σύστημα θα λάβει 178 ευρώ επικουρική, ενώ στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα θα λάβει 257 ευρώ (44% αύξηση).

4. Τι θα ισχύσει με τις καταβαλλόμενες επικουρικές συντάξεις;

Θα υπάρξει πλήρης διασφάλιση των ήδη καταβαλλόμενων επικουρικών συντάξεων και των εισφορών που έχουν καταβάλει οι εργαζόμενοι, ενώ προς το παρόν δεν έχει εξετασθεί αν θα μπορούν ακόμη και ασφαλισμένοι μετά το 2000 να ενταχθούν στο νέο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

5. Με ποιον τρόπο θα διασφαλίζονται τα χρήματα των ασφαλισμένων;

Η επένδυση του κεφαλαίου κάθε ασφαλισμένου θα πραγματοποιείται σε μορφές επενδύσεων που θα έχουν εγκριθεί από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Θα υπάρχει η δυνατότητα να χορηγείται στη λήξη του ασφαλιστικού βίου εφάπαξ ποσό αντί για σύνταξη ή μείξη των δύο. Οι ιδιωτικοί πάροχοι επικουρικής ασφάλισης θα εγγραφούν σε ειδικό Μητρώο, θα λάβουν πιστοποίηση και θα ελέγχονται από τη ρυθμιστική Αρχή που θα αναλάβει χρέη επόπτη στο εν λόγω εγχείρημα (Τράπεζα της Ελλάδος ή Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς). Ο ασφαλισμένος θα έχει τη δυνατότητα, με ηλεκτρονικό τρόπο, να ελέγχει κάθε στιγμή το περιεχόμενο του ασφαλιστικού κουμπαρά του. Ετσι θα διαπιστώνει σε πραγματικό χρόνο πόσα χρήματα έχει καταβάλει και ποια είναι η αξία της επένδυσής του.

6. Ποια είναι η γκρίζα ζώνη στο όλο εγχείρημα;

Κατά τον πρώτο χρόνο, εκτιμάται ότι θα απαιτηθούν επιπλέον περί τα 100 εκατ. ευρώ για την πληρωμή των παλαιών συντάξεων. Στην πλήρη ανάπτυξη του συστήματος, σε 40 χρόνια, το σωρευτικό κόστος μετάβασης εκτιμάται σε 0,5% του σωρευτικού ΑΕΠ. Εκτιμάται από το υπουργείο Εργασίας ότι το κόστος είναι απολύτως διαχειρίσιμο αφού η μετάβαση θα χρηματοδοτηθεί από την αποκλιμάκωση της ανεργίας και την αύξηση των μισθών, τα αποθεματικά του ΕΤΕΑΕΠ, τον κουμπαρά του ΑΚΑΓΕ, ακόμη και από τον κρατικό προϋπολογισμό, εφόσον χρειαστεί.

• επικουρικές συντάξεις
• ΣτΕ