Οι… μύγες, το τζετ λαγκ και το Νόμπελ Ιατρικής 2017

Μόλις ανακοινώθηκε το Νόμπελ Ιατρικής, ανοίγοντας τον χορό των Νόμπελ του 2017 (το Νόμπελ Ιατρικής είναι το πρώτο που ανακοινώνεται κάθε χρόνο). Το πήραν τρεις Αμερικανοί επιστήμονες, ο Jeffrey Hall, ο Michael Rosbash και ο Michael Young. Δεν ανακάλυψαν κάποιο νέο φάρμακο ή κάποια πρωτοποριακή θεραπεία. Βραβεύτηκαν επειδή κατάφεραν, κάνοντας πειράματα με… μύγες, να απομονώσουν το γονίδιο που ελέγχει τον κιρκάδιο ρυθμό, τον ρυθμό δηλαδή της καθημερινής ζωής ενός ζωντανού οργανισμού.

Ο κιρκάδιος (circadian) είναι μια παράξενη λέξη. Προέρχεται από τις δύο λατινικές λέξεις circa (περίπου) και diem (ημέρα) και αναφέρεται στον εσωτερικό ρυθμό που έχουν άνθρωποι, ζώα, φυτά, ακόμα και πιο ατελείς μορφείς όπως μύκητες και βακτήρια. Γνωστός ήδη από την αρχαιότητα, ο ρυθμός καθορίζεται από εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά. Έτσι, πρώτον, έχει μια ενδογενή περίοδο που διαρκεί συνήθως 24 ώρες και είναι ανεξάρτητη από εξωτερικά ερεθίσματα. Ταυτόχρονα, όμως, ευθυγραμμίζεται και επαναρρυθμίζεται από τα εξωτερικά ερεθίσματα (όπως, λ.χ., το φως ή η θερμοκρασία) –κλασικό παράδειγμα το «τζετ λαγκ» των ταξιδιωτών. Στην καθομιλουμένη ο «κιρκάδιος ρυθμός» είναι αυτό που λέμε «βιολογικό ρολόι».

Η ανακάλυψη των τριών επιστημόνων είναι πρωτοποριακή, επειδή κατάφεραν να εντοπίσουν το συγκεκριμένο γονίδιο, το οποίο, ελέγχοντας την παραγωγή μιας πρωτεΐνης (που συσσωρεύεται στα κύτταρα τη νύχτα και ανοικοδομείται τη μέρα) καθορίζει τον κιρκάσιο ρυθμό. Η διαδικασία αυτή ρυθμίζει σημαντικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, όπως η θερμοκρασία του σώματος, ο ύπνος και η αϋπνία, ο μεταβολισμός, η πίεση του αίματος. Και έχει  μεγάλη σημασία γιατί η αναντιστοιχία μεταξύ του τρόπου ζωής ενός ατόμου και του ρυθμού που υπαγορεύει το εσωτερικό «χρονόμετρο» (το τζετ λαγκ μετά από μια δια-ατλαντική πτήση, για παράδειγμα) επηρεάζει την ευεξία, τη λειτουργία του οργανισμού και, σε βάθος χρόνου, αν είναι συχνή ή μόνιμη, μπορεί να ευθύνεται για σειρά ασθενειών.

Ποιοι είναι οι τρεις επιστήμονες; O Jeffrey C. Hall  δίδαξε για χρόνια στο Brandeis University της Βοστόνης και είναι σήμερα ομότιμος καθηγητής βιολογίας. Ο Michael Rosbash διδάσκει στο ίδιο πανεπιστήμιο και είναι καθηγητής βιολογίας και νευροεπιστήμης. Ο Michael W. Young είναι καθηγητής γενετικής στο Rockefeller University της Νέας Υόρκης.

Έτσι λοιπόν την επόμενη φορά που θα κάνετε ένα ταξίδι σε άλλη ήπειρο και θα υποφέρετε από τζετ λαγκ, θα γνωρίζετε την αιτία: είναι το γονίδιο που ανακάλυψαν οι τρεις. Και, πού ξέρετε, τώρα που βρέθηκε το αίτιο, μπορεί να βρεθεί και το «φάρμακο». Ένα χάπι, λ.χ., που θα το παίρνεις και θα εξαφανίζει το τζετ λαγκ!

• Νόμπελ Ιατρικής