O εφιάλτης της ανεργίας που οδηγεί στην απόγνωση και το έγκλημα: Η Κομοτηνή είναι μόνο η αρχή…

Πολίτες σε απόγνωση, άνεργοι αυτόχειρες, εργαζόμενοι σε κρίση και μία νέα γενιά υπό διωγμό. Ένα νέο κοινωνικό παζλ δημιουργείται από τα ερείπια του μέχρι πρότινος στέρεου κοινωνικού οικοδομήματος των προηγούμενων ετών. Κομοτηνή, Αθήνα και Κρήτη. Τρία σημεία στην Ελλάδα. Το ένα βόρεια κοντά σε ένα «νεκροταφείο επιχειρήσεων», το δεύτερο στην καρδιά της πρωτεύουσας στα παράθυρα του κτιρίου του ΟΕΚ και το τρίτο σημείο νότια στο χάρτη, στην Κρήτη και τις πόλεις του Ηρακλείου και των Χανίων. Τα πρόσωπα,  δύο άνεργοι, ένα ζευγάρι εργαζομένων «υπό κατάργηση» και ένας επιχειρηματίας βουτηγμένος σε χρέη. Ελλάδα 2012. Η χώρα των κοινωνικά παγιδευμένων πολιτών.  

Μεταβαίνοντας λόγω της οικονομικής κρίσης στην κοινωνία του ρίσκου και με την ανασφάλεια να επιστρέφει δριμύτερη στην καθημερινή μας ζωή η διαδικασία του κοινωνικού αποκλεισμού έρχεται ξανά στο προσκήνιο και βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Η ανεργία συσχετίζεται άμεσα με τον κοινωνικό αποκλεισμό εάν σκεφτούμε τις συνέπειές της: Οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές.     

Η απώλεια του εισοδήματος συνδέεται με τις δύο πρώτες. Εάν λάβουμε υπόψιν μας και τη θέση του ατόμου στην οικογένεια, την οικονομική του κατάσταση και τους υπόλοιπους πόρους (εάν υπάρχουν) που έχει στη διάθεσή του το νοικοκυριό τότε αυτομάτως υπολογίζουμε την υλική ζημιά που δέχεται το άτομο. Παράλληλα όμως δεν μπορούν να αγνοηθούν και οι ψυχικές συνέπειες που επιφέρει η απομάκρυνση του ατόμου από το χώρο εργασίας του. Η υποβάθμιση του βιοτικού του επιπέδου επιφέρει ψυχοσωματικές συνέπειες όμοιες με εκείνες του θανάτου (άρνηση, δυσκολία αποδοχής, σοκ και θλίψη).

Η αυτοπεποίθηση μηδενίζεται και η αίσθηση του «δεν προσφέρω γιατί δεν μπορώ» διογκώνεται. Αυτομάτως  καταγράφεται το αίσθημα της παραίτησης, της ματαιότητας, της θλίψης, της παθητικότητας και της φυγής που το άτομο βιώνει μέσα σε συναισθήματα άγχους, έντασης και πίεσης. Πολλοί επίσης αισθάνονται και το κοινωνικό στίγμα της ανεργίας να τους βαραίνει σε κάθε διαπροσωπική ή κοινωνική τους συναλλαγή.
 
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Κοινωνιολόγος του Αποκλεισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο

«Το περιστατικό στην Κομοτηνή θα επαναληφθεί πολλές φορές»
 
«Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν είναι καινούργιο. Αντιθέτως υπήρχε θα λέγαμε από πάντα στις κοινωνίες και τις χαρακτήριζε καθώς είναι δομημένες πάνω στην κοινωνική ανισότητα. Αυτό που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός έχει οξυνθεί πάρα πολύ τις τελευταίες δεκαετίες ξεκινώντας πρώτα από την Ευρώπη και κυρίως τη Γαλλία, τη Γερμανία και τη Βρετανία τη δεκαετία του ’80», εξηγεί μιλώντας στο Newpost.gr η Δέσποινα Παπαδοπούλου, Κοινωνιολόγος του Αποκλεισμού στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.  

«Ενώ στην Ελλάδα το φαινόμενο ήταν περιορισμένο ή σχεδόν ανύπαρκτο μας έχει επισκεφθεί και έχει εγκατασταθεί με τον πιο βίαιο τρόπο τα τελευταία χρόνια κάτω από τους όρους της κρίσης που βιώνουμε», επισημαίνει η κ. Παπαδοπούλου.

Ο κοινωνικός αποκλεισμός εξηγεί η καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στο βίωμά του, «επειδή πρόκειται για μία ακραία κοινωνική ανισότητα συνεπάγεται διάρρηξη κοινωνικού δεσμού, διάρρηξη κοινωνικής συνοχής και απώλεια των κοινωνικών δικαιωμάτων αλλά και συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους». Μία σειρά δηλαδή από συνέπειες οι οποίες είναι ολέθριες για τον μέσο άνθρωπο αφού όπως παρατηρούμε έχουν αποτελέσματα και στην ατομική ψυχοσύνθεση του.  

Συμπληρώνει δε ότι, ενώ «το φαινόμενο εμφανίζεται σε ένα επίπεδο συλλογικό παράγοντας και αναπαράγοντας αρνητικές εικόνες, σε επίπεδο ατομικό δημιουργεί αρνητικές ψυχολογίες, οι οποίες μπορεί να φτάσουν μέχρι την τέλεια παραίτηση και βεβαίως και την πρόκληση θανάτου».  Χαρακτηριστικά τα οποία, όπως εξηγεί, συναντώνται στους αστέγους και τους μακροχρόνια άνεργους. Φαινόμενα χωρών της δυτικής Ευρώπης τη δεκαετία του ‘80 και στοιχεία αναπτυσσόμενα με ραγδαίο τρόπο στην Ελλάδα του σήμερα.  

Το περιστατικό που διαδραματίστηκε στην Κομοτηνή την περασμένη Πέμπτη για τη Δέσποινα Παπαδοπούλου αποτελεί ένα φαινόμενο που θα επαναληφθεί πολλές φορές  ενώ φανερώνει «την ακραία πίεση και ακραία απόγνωση κατά την οποία περιέρχεται ο άνθρωπος όταν βλέπει τη ζωή του να καταστρέφεται και γύρω του δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις».  «Όλο αυτό το φαινόμενο δεν γίνεται να μην αποτυπωθεί κάπου με τρόπο έντονο και ακραίο», καταλήγει .  

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΣΑΔΩΡΟΣ

 Ψυχίατρος και πρόεδρος του φορέα αλληλεγγύης Κλίμακα

«Επίθεση μέσα από το φόβο» 

«Σκεφτείτε έναν άνδρα στην ηλικία των 54 χρόνων, ο οποίος χάνει τη θέση εργασίας του, έχει δύο παιδιά, σύζυγο και μία μητέρα άρρωστη. Όλα αυτά τα κομμάτια τον κινητοποιούν ώστε να προσπαθήσει να βρει λύσεις και να διαχειριστεί τις οικονομικές του υποχρεώσεις. Σκεφτείτε τώρα ότι ίσως να έχει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητά του τα οποία θα συνδέονται με μία συγκεκριμένη ευαλωτότητα στην ψυχοκοινωνική απειλή που βιώνει λόγω του γεγονότος ότι δεν έχει εργασία… Εκτιμώντας ενδεχομένως τη χαμηλή του ανοχή σε όλες αυτές τις διαδικασίες, το αίσθημα της ματαίωσης και την αίσθηση ότι δεν μπορεί να ελέγξει τις καταστάσεις ο άνδρας αυτός μπαίνει σε μία διαδικασία να χάνει την αυτοεκτίμησή του,  να χάνει τις προσωπικές συντεταγμένες των αξιών του και να βρίσκεται σε μία νεύρωση γενικότερα, με αποτέλεσμα να οδηγείται σε μία σειρά από πράξεις. 

Μία εξ αυτών των πράξεων θα μπορούσε να είναι να φτάσει πλέον στα άκρα και να επιτεθεί μέσα από τον φόβο και το άγχος που έχουν «γεννηθεί» σε αυτόν που έχει δημιουργήσει την κατάσταση, εν προκειμένω τον εργοδότη του. Δεν είναι απλώς η οικονομική κρίση η αιτία.  Με τον ίδιο τρόπο αυτός ο άνθρωπος εάν δεν έκανε προς τα έξω αυτό το διάβημα της επιθετικής συμπεριφοράς θα στρεφόταν εναντίον του εαυτού του, θα έπαιρνε ένα όπλο ή θα αυτοκτονούσε με κάποιον άλλον τρόπο.  Αυτοκαταστροφική και μία συμπεριφορά και η άλλη», εξηγεί μιλώντας στο Newpost.gr ο ψυχίατρος και πρόεδρος του φορέα αλληλεγγύης Κλίμακα, Κυριάκος Κατσαδώρος.
 
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ

Ψυχολόγος, κοινωνιολόγος και επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

«Αυτός ο άνθρωπος δεν φώναζε μονάχα για τον εαυτό του»  

Η Χριστίνα Αντωνοπούλου, ψυχολόγος, κοινωνιολόγος και επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μιλώντας στο Newpost.gr  υποστηρίζει ότι «Αυτός ο άνθρωπος δεν φώναζε μονάχα για τον εαυτό του. Η φωνή του ήταν τόσο δυνατή ώστε να ακουστεί ότι δεν είναι ο μόνος απεγνωσμένος και ότι θα τον ακολουθήσουν πολλοί σε αυτό το οριακό σημείο». Μάλιστα επισημαίνει ότι η κοινωνία θα πρέπει πια να προστατεύει τα όνειρα, τον κόπο και την αυτοθυσία που έχουν κάνει οι άνθρωποι στο χώρο εργασίας τους.   

«Αυτόν τον άνθρωπο δεν μπορούμε να τον κατατάξουμε σε μία κατάσταση στιγμιαίας ψυχολογικής διαταραχής», τονίζει η κ. Αντωνοπούλου.  «Όταν ένας άνθρωπος έχει ονειρευτεί και έχει σχεδιάσει τη ζωή του με έναν συγκεκριμένο τρόπο  και ξαφνικά προκύπτει μία κατάσταση που του αμαυρώνει τα όνειρα και την προοπτική του για το μέλλον, χάνει πλέον το νόημα της ύπαρξης του». 

Και συμπληρώνει ότι αρκεί να σκεφτούμε το χρέος που ενδεχομένως εκείνος ο άνθρωπος έχει απέναντι στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του ή στο περιβάλλον του. «Τη στιγμή λοιπόν που δεν μπορεί να εκπληρώσει αυτό το χρέος επιλέγει αυτόν τον άγριο, τον μη κοινωνικά αποδεκτό τρόπο για να αντιδράσει» εξηγεί και προσθέτει ότι «σε εκείνο το σημείο οι ανθρώπινες σχέσεις του αλληλοσεβασμού παύουν να υφίστανται γιατί σε αυτή την κοινωνία  ο αλληλοσεβασμός και η νομική κάλυψη μένουν απροστάτευτοι. Επομένως δεν είχε λόγο να ακολουθήσει προδιαγραφές οι οποίες πλέον για εκείνον έχουν ακυρωθεί μέσα από το δικό του δράμα, μέσα από τη δική του αναταραχή και μέσα από τη δική του πια έλλειψη της αξιοπρέπειας που όλοι οι άνθρωποι έχουμε κοινωνικοποιηθεί να σεβόμαστε».  

Υποστηρίζοντας ότι το ίδιο το σύστημα τον οδήγησε σε αυτό το σημείο η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών εξηγεί γιατί θα υπάρξουν πολλά τέτοια «σήματα» και στο μέλλον. «Δεν υπάρχει μία ψυχολογική συμβουλή που μπορούμε να δώσουμε. Ο καθένας επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα θέλει να υπερασπιστεί την αξιοπρέπεια και την ύπαρξή του. Το κράτος έχει υποχρέωση σε όλους εμάς που υφιστάμεθα καθημερινά χιλιάδες στερήσεις, διότι πιστέψαμε σε ψέματα και κατά συνέπεια αλλοτριωθήκαμε, διότι μετατραπήκαμε σε πολυτραυματίες ψυχικά αλλά και σωματικά».
 
Το «προφίλ» των αυτοχείρων  

O κ. Κατσαδώρος εξηγεί ότι τα τελευταία δύο χρόνια οι τηλεφωνικές κλήσεις στη γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία 1018 έχουν αυξηθεί.

«Απαντάμε πλέον σε 30 κλήσεις ημερησίως, τη στιγμή που δύο χρόνια πριν δεν ξεπερνούσαν τις πέντε ή δέκα την ημέρα».  Τα αιτήματα των ατόμων προς την ΜΚΟ αλληλεγγύης έχουν αλλάξει μας εξηγεί ο υπεύθυνος του φορέα « ποιοτικά και ποσοτικά» και εξηγεί ότι «Πριν από λίγα χρόνια τα αιτήματα  είχαν να κάνουν περισσότερο με προβλήματα ψυχικής υγείας. Αυτή τη στιγμή τα προβλήματα είναι οικονομικά που κινητοποιούν διεργασίες μέσω των οποίων τα άτομα εισέρχονται σε προβλήματα ψυχικής υγείας».  

Την κόκκινη γραμμή την περνάνε κατά πλειοψηφία άνδρες μεταξύ 45 και 55 ετών. Όπως παρατηρεί ο κ. Κατσαδώρος καταγράφεται αύξηση στα ποσοστά αυτοκτονίας κατά 19- 20%. Πρόκειται κυρίως για άτομα ευάλωτα τα οποία η οικονομική κρίση κινητοποιεί ώστε να μην διαχειρίζονται πλέον σωστά τις πράξεις τους, τις σχέσεις τους με το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον και φυσικά τις οικονομικές τους υποχρεώσεις. Ο μόνος τρόπος αντίδρασης είναι η ενεργοποίηση συναισθηματικού τύπου διαδικασιών οι οποίες θα το οδηγήσουν στα άκρα. Οι περισσότεροι ανήκουν στην κατηγορία των μακροχρόνια άνεργων και των επιχειρηματιών μικρομεσαίων επιχειρήσεων «οι οποίες καταρρέουν πλέον λόγω όλης αυτή της διαδικασίας την οποία η νέα ελληνική πραγματικότητα μας έχει επιβάλλει».  

Η κοινωνία του σοκ  

Η ελληνική κοινωνία εισέρχεται σε μία φάση πτώσης, «αποβιομηχάνωσης» με τη μείωση της μισθωτής εργασίας και τα «λουκέτα» στις επιχειρήσεις. Ενώ αυτό το έζησε κυρίως η Ευρώπη τη δεκαετία του 1980 η Ελλάδα εισέρχεται σε αυτή τη φάση τώρα – γιατί απλώς δεν είχε βιομηχανία – υπό το πρίσμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης. «Οι βασικές αιτίες που παράγουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό προέρχονται κυρίως από την άρση του βασικού μηχανισμού ενσωμάτωσης, την απασχόληση και συγκεκριμένα τη μισθωτή απασχόληση, η οποία μαζί με την αυτοαπασχόληση (ελεύθεροι επαγγελματίες) κατέγραφαν υψηλούς δείκτες. Τώρα πλήττονται και οι δύο αυτοί τομείς- η μισθωτή απασχόληση με την περικοπή των μισθών, τις απολύσεις και την καλπάζουσα ανεργία, και τις ευέλικτες μορφές εργασίας να κυριαρχούν και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις να κλείνουν η μία μετά την άλλη. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η κοινωνία μας αυτή τη στιγμή δεν έχει να πιαστεί από πουθενά», εξηγεί η κ. Δ. Παπαδόπουλου.  

«Ναι, η κοινωνία μας βρίσκεται σε κατάσταση σοκ», παρατηρεί η Χριστίνα Αντωνοπούλου και προσθέτει «Το σοκ σημαίνει ότι σε παραλύω, για να μην μπορείς να αντιδράσεις. Αυτό το πετυχαίνω κάτω από συνθήκες ψυχολογικής ταραχής, σαν να σε πυροβολούν και να σε βομβαρδίζουν και να μην γνωρίζεις ποιο από τα μέλη του σώματός σου να προστατεύσεις. Σκέφτεσαι το κεφάλι, όμως αυτό κατάφεραν και το αλλοτριώσαν οι ‘’λίγοι’’, το αποδυνάμωσαν και καθημερινά το πυροβολούν με χιλιάδες στερήσεις. Σαν να βρίσκεσαι σε εικονική πραγματικότητα, χωρίς να γνωρίζεις πιο κομμάτι θα σου κατασπαράξουν πρώτα».

«Κακώς περιμένουμε από το κράτος. Είναι επείγον να αλλάξουν κάποια πράγματα. Νομίζω ότι η Ελλάδα έχει αργήσει σε αυτό και νομίζω ότι υπάρχουν κακές νοοτροπίες, αρνητικές συνήθειες στη χώρα, όπως ο ατομοκεντρισμός. Πρέπει να δημιουργηθούν μηχανισμοί κοινωνικής αλληλεγγύης. Πρέπει εμείς οι ίδιοι να αποφασίσουμε να δίνουμε καθημερινά λύσεις ανά πάσα στιγμή στο πρόβλημα αλλιώς δεν νομίζω ότι το κράτος θα μπορεί αύριο να κατοχυρώσει ούτε τα δικαιώματα των εργαζομένων αλλά ούτε κι αυτά που μέχρι τώρα υπήρχαν», επισημαίνει η Δέσποινα Παπαδοπούλου.  

«Κάποιοι θέλουν να μας πείσουν ότι είναι σημαντικό αυτό που γίνεται γιατί θα αλλάξει η νοοτροπία μας, θα αλλάξει ο τρόπος που σκεφτόμαστε θα αλλάξει ακόμη και η ηθική αντίληψη που έχουμε για τα πράγματα… Αυτά είναι κόκαλα που μας πετάνε», τονίζει η Χριστίνα Αντωνοπούλου και συμπληρώνει  «την ηθική δεν την ορίζει κανένας άλλος παρά εμείς που ζούμε σε αυτή τη χώρα. Δεν θέλουμε καμία ηθική κανενός άλλου. Θέλουμε να μπορέσουμε εμείς να προγραμματίζουμε το σήμερα και το αύριο και αυτό θέλουν να μας το στερήσουν δηλαδή βασικά θέλουν να μας στερήσουν την ελευθερία».
 
Ο εφιάλτης της νέα γενιάς
 
Ένα από τα σημαντικότερα αγαθά που πλήττεται είναι εκείνο της γνώσης και εκείνο του τίτλου της γνώσης. Δύο αγαθά τα οποία αποτελούν τους παράγοντες για την ανοδική κοινωνική κινητικότητα.   «Το παιδί ενός αγρότη μπορούσε να γίνει δικηγόρος βγάζοντας και πηγαίνοντας στο πανεπιστήμιο. Αυτό το βρίσκουμε όλο και λιγότερο στην Ευρώπη και θα το βρίσκουμε ολοένα και λιγότερο στην Ελλάδα», εξηγεί η κ. Παπαδοπούλου και κρίνει ότι η νέα γενιά είναι εκείνη η οποία θα πληγεί περισσότερο.  

«Το πρόβλημα των νέων είναι τελείως υπαρξιακό- είναι η κάθε ημέρα να μπορέσουν να σταθούν λίγο όρθιοι ώστε να ισορροπήσουν και να σκεφτούν τι θα κάνουν» δηλώνει η Χ. Αντωνοπούλου και συμπληρώνει   «Οι διωγμοί των νέων είναι διωγμοί διότι θα στερήσουν αυτή την κοινωνία από τη ψυχή τους. Θα στερηθούμε τη συμμετοχή τους, τις ιδέες και τη χαρά τους».    

Αθηνά Παπακώστα
 

• Κομοτηνή