Η αρχιτεκτονική των βιβλιοθηκών στον δυτικό πολιτισμό στο Μουσείο Μπενάκη

Μια άκρως διαφωτιστική έκθεση σε επιμέλεια του ιστορικού και αρχιτέκτονα Κ. Σπ. Στάικου συγγραφέα του πεντάτομου «Η ιστορία της βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό» (εκδ. Κότινος) μας περιμένει να την επισκεφτούμε ως τις 8 Ιανουαρίου

Μια πολύ λίγο γνωστή πτυχή της ιστορίας της αρχιτεκτονικής ξεδιπλώνεται στο Μουσείο Μπενάκη για το διάστημα του Δεκεμβρίου. Η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής των βιβλιοθηκών, από τα «αρχειοφυλάκια» των αρχαίων Ελλήνων ως τις μεγαλοπρεπείς μοναστηριακές βιβλιοθήκες και τις «κιβωτούς» γνώσης της Αναγέννησης αναπτύσσεται κλιμακωτά σε πέντε ενότητες: Ελληνικός κόσμος, Ρωμαϊκή εποχή, Βυζάντιο, Δύση τους Μεσαιωνικούς χρόνους και Αναγέννηση.

Στον ελληνικό κόσμο, έμφαση δίνεται στο χαρακτήρα των αρχειοφυλακείων κατά τη μινωική εποχή και στην ανάδειξη των κέντρων όπου, από τα μέσα της πρώτης χιλιετίας, καλλιεργούνταν και προάγονταν τα γράμματα και οι τέχνες (Ναοί των Μουσών). Οι σπουδαιότερες οργανωμένες συλλογές βιβλίων θησαυρίζονταν στις φιλοσοφικές σχολές που άρχισαν να λειτουργούν στη Μίλητο και στη συνέχεια στον Κρότωνα (του Πυθαγόρα), στην Ακαδημία του Πλάτωνα και στο Λύκειο του Αριστοτέλη. Η τυπολογία σύμφωνα με την οποία η επίσημη αίθουσα της βιβλιοθήκης ήταν ένα ναόσχημο κτίσμα συνεχίστηκε και κατά την ελληνιστική εποχή, με την Οικουμενική Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου (δυναστεία των Ατταλιδών).

Οι Ρωμαίοι, που ίδρυσαν την πρώτη δημόσια βιβλιοθήκη στη Ρώμη το 43 π.Χ., ακολούθησαν την ελληνική αρχιτεκτονική παράδοση, με κάποιες όμως διαφορές: σκοπός τους ήταν να εξισώσουν τη λατινική με την αρχαία ελληνική γραμματεία και για την επίτευξη του σκοπού τους αυτού δημιούργησαν δύο ξεχωριστά μεν, αλλά πανομοιότυπα κτίσματα (διδυμία), στα οποία θησαυρίζονταν το ελληνικό και λατινικό τμήμα αντίστοιχα.

Κατά τη μεσαιωνική εποχή, τόσο στο Βυζάντιο όσο και στα κράτη της δυτικής Ευρώπης, οι βιβλιοθήκες του ελληνορρωμαϊκού πολιτισμού αντιμετωπίζονταν ως «άψυχα σώματα» και πέρασαν στη λήθη. Ως επακόλουθο, το σύνολο της χριστιανικής γραμματείας αποθηκεύτηκε στα πολυάριθμα μοναστήρια που ιδρύθηκαν σε Ανατολή και Δύση. Οι θάλαμοι αυτοί, παρόλο που θησαύριζαν πολύτιμο υλικό, δεν έτυχαν καμίας αρχιτεκτονικής μέριμνας.

Την περίοδο της Αναγέννησης, η σύζευξη της αρχαίας και της χριστιανικής γραμματείας είχε ως αποτέλεσμα και τη δημιουργία νέας τυπολογίας. Έτσι, οι βιβλιοθήκες ανακτούν την παλιά τους αίγλη ως ναοί της γνώσης, καθιερώνεται η ναόσχημη μορφή τους και θεωρούνται ισότιμες με τις εκκλησίες και τα καθολικά. Έκτοτε επανέρχεται και ο θεσμός της διπλοβιβλιοθήκης, η οποία περιλαμβάνει δύο ξεχωριστά τμήματα (το ελληνικό και το λατινικό) στον ίδιο χώρο.

Περισσότερα από 200 εκθέματα, σχολιασμένα και υπομνηματισμένα, πρωτότυπα αρχιτεκτονικά σχέδια, αναπαραστάσεις μνημείων και βιβλιοθηκών, χάρτες, φωτογραφικό υλικό και αυθεντικά χαρακτικά που χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα φωτίζουν την εξέλιξη της μορφολογίας των βιβλιοθηκών διά μέσου των αιώνων.

Μουσείο Μπενάκη, Κουμπάρη 1, Κολωνάκι, τηλ. 210 3671000. Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τετάρτη, Παρασκευή: 9.00–17.00, Πέμπτη, Σάββατο 9.00-24.00, Κυριακή 9.00-15.00, Δευτέρα, Τρίτη Κλειστά, έως τις 8 Ιανουαρίου. Τιμή εισιτηρίου έκθεσης: (κανονικό) 9 ευρώ, (μειωμένο) 7 ευρώ.

• Αναγέννηση
• αρχιιτεκτονική
• βιβλιοθήκη
• Βυζάντιο
• ιστορία
• Μουσείο Μπενάκη