Ποιοι είναι τελικά οι Γκιουλενιστές στην Τουρκία;

Την Παρασκευή, 136 Τούρκοι διπλωμάτες ζήτησαν πολιτικό άσυλο για τους ίδιους και τις οικογένειές τους στην Γερμανία. Για εβδομάδες στις ειδήσεις είχαμε το θρίλερ με τους 8 Τούρκους αποστάτες στη χώρα μας, ενώ όλα δείχνουν ότι το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τους 2 Τούρκους κομμάντο που ζήτησαν πρόσφατα άσυλο στη χώρα μας. Χιλιάδες άλλοι έχουν ήδη ζητήσει άσυλο στη Γερμανία και σε άλλες χώρες. Αυτοί οι άνθρωποι εγκαταλείπουν άρον-άρον τη χώρα τους φοβούμενοι για την ασφάλειά τους, μήπως κατηγορηθούν για γκιουλενσιμό. Η κατηγορία σημαίνει αυτομάτως ύποπτος για τρομοκρατία, αφού η οργάνωση του Γκιουλέν έχει επίσημα χαρακτηριστεί από την Τουρκία ως τρομοκρατική. Ποιοι είναι, όμως αυτοί οι γκιουλενιστές, που συλλαμβάνονται είτε εγκαταλείπουν τη χώρα κατά χιλιάδες;

«Μέσα στα πλαίσια της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, αυτό το εκπαιδευτικό ίδρυμα κλείνει και τα περιουσιακά του στοιχεία περνούν στο κράτος,» γράφει η πινακίδα. Από πάνω βρίσκεται η κόκκινη σφραγίδα. Πρόκειται για ένα από τα σχεδόν 1.700 σχολεία που έκλεισαν επειδή διευθύνονταν ή είχαν επαφές με τον Φετουλάχ Γκιουλέν. Πλέον θεωρούνται φυτώρια τρομοκρατίας.

Από την εκπαίδευση μέχρι τον στρατό, την δικαιοσύνη μέχρι τις ΜΚΟ, την αστυνομία μέχρι τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι εκκαθαρίσεις μετά το πραξικόπημα έχουν υπάρξει τρομακτικές. Στα ΜΜΕ, 131 πρακτορεία πρόκειται να κλείσουν. Στον στρατό, 1.700 αξιωματικοί έχουν καθαιρεθεί, μαζί και σχεδόν οι μισοί στρατηγοί και ναύαρχοι της Τουρκίας. Σχεδόν 16.000 άνθρωποι έχουν συλληφθεί. Ακόμα και 250 μέλη των πληρωμάτων των Τουρκικών Αερογραμμών έχουν απολυθεί: όλοι με την υποψία ότι στήριξαν το πραξικόπημα ή τον Φετουλάχ Γκιουλέν. Το μέγεθος των επιχειρήσεων έχει επιφέρει την κριτική από τις δυτικές κυβερνήσεις.

Αλλά για να καταλάβουμε τι συμβαίνει χρειάζεται κατανόηση του κινήματος του Γκιουλέν, ενός ανθρώπου του οποίου οι υποστηρικτές έχουν διεισδύσει στους θεσμούς της Τουρκίας τις τελευταίες τέσσερεις δεκαετίες.

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1960 ως ισλαμιστής ιεροκήρυκας εν μέσω μιας συνταγματικά κοσμικής Τουρκίας.

Οι υποστηρικτές του τον αποκαλούν γκουρού ενός μετριοπαθούς Ισλάμ, εμποτισμένου με ανθρωπιστικές αρχές, που μεταδίδει την ιδεολογία του μέσω ενός δικτύου επίλεκτων σχολείων στην Τουρκία και άλλες 140 χώρες.

Οι επικριτές του λένε ότι έχει δημιουργήσει μια επικίνδυνη σέχτα που έχει παρεισφρήσει σε όλους τους τομείς του τουρκικού κράτους – μια πέμπτη φάλαγγα που έδειξε το πραγματικό της πρόσωπο στην πρόσφατη απόπειρα πραξικοπήματος.

Μέλη του κινήματός του βρίσκονταν μέχρι πρόσφατα, πραγματικά σε κάθε θεσμό της χώρας. Ένα εμπιστευτικό διπλωματικό τηλεγράφημα από τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Τουρκία το 2009 που διέρρευσε στη δημοσιότητα γράφει: «Είναι αδύνατο να επιβεβαιώσουμε ότι [η αστυνομία] ελέγχεται από τους γκιουλενιστές, αλλά δεν βρήκαμε και κανέναν που να το αμφισβητεί.»

Στη δημοσιότητα δόθηκε και ένα βίντεο χαμηλής ποιότητας από το 1999 όπου ο ιεροκήρυκας φαίνεται να λέει στους υποστηρικτές του «να κινηθείτε στις αρτηρίες του συστήματος χωρίς κανείς να αντιληφθεί την ύπαρξή σας, μέχρι να φτάσετε στα κέντρα εξουσίας. Πρέπει να περιμένετε μέχρι να έχετε καταλάβει όλη την κρατική εξουσία.» Ο κ. Γκιουλέν που ζει αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ από το 1999, λέει ότι τα λόγια του διαστρεβλώνονται.

Κάποιοι από εκείνους που έχουν ασχοληθεί με το σκιώδες δίκτυο κατά καιρούς, έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με μηνύσεις, όπως ο δημοσιογράφος Ισμαήλ Σεϋμάζ. «Οι γκιουλενιστές θέλουν να καταλάβουν το κράτος εκ των έσω,» λέει στο BBC. «Δεν είναι οπλισμένοι στρατιωτικοί, αλλά κρύβονται κάτω από την ιδιότητα του δικαστή, του δασκάλου, του αστυνομικού, του βουλευτή, του επιχειρηματία. Οι δεξιές κυβερνήσεις έχουν χρησιμοποιήσει τους γκιουλενιστές ενάντια στον κοσμικό στρατό – το κίνημα ενισχύθηκε περισσότερο κατά τη διάρκεια της ηγεσία του Ρεσέπ Ταγίπ Ερντογάν.»

Η συμμαχία Ερντογάν-Γκιουλέν ήταν πράγματι ισχυρή: ένα δίδυμο ισλαμιστών που αναδιαμόρφωνε μια κάποτε σκληρά κοσμική Τουρκία. Αλλά όταν το συντηρητικό κόμμα του Ερντογάν οχυρώθηκε στην εξουσία, άρχισαν οι ρήξεις.

Όταν το 2013 διέρρευσαν μια σειρά τηλεφωνημάτων που ενέπλεκαν τον κ. Ερντογάν και των εσώτερο κύκλο του σε σκάνδαλα διαφθοράς, κατηγορήθηκαν οι γκιουλενιστές. Τους εμφάνισαν ως παρακράτος που είχε ξαναχτυπήσει παλιότερα, όταν υπήρχε η ευρεία πεποίθηση ότι το κίνημα είχε σκηνοθετήσει τις λεγόμενες υποθέσεις «Εργκενεκόν» και «Βαριοπούλα» δύο στημένες δίκες όπου εκατοντάδες αξιωματικοί του στρατού κατηγορήθηκαν ότι ετοίμαζαν πραξικόπημα.

Οι κατηγορίες τελικά αποσύρθηκαν. Ο Πλοίαρχος Αλί Γιαζίν Τουρκέρ ήταν ανάμεσα σε εκείνους που καταδικάστηκαν κατά τη διάρκεια της δίκης «Βαριοπούλα». Πέρασε 33 μήνες στη φυλακή προτού τελικά αποσυρθούν οι κατηγορίες. «Τα φιλο-γκιουλενικά ΜΜΕ διεξήγαγαν εκστρατεία εναντίον μας, παραβιάζοντας το δικαίωμά μας για μια δίκαιη δίκη,» λέει «Οι υποστηρικτές του βρίσκονταν στην αστυνομία και στο δικαστικό σώμα, αλλά δεν υπήρχαν αρκετοί στον  στρατό, γι’ αυτό προσπάθησαν να μας αντικαταστήσουν με δικούς τους.»

Ώστε οι εκκαθαρίσεις στον στρατό κατά τη διάρκεια της «Εργκενεκόν» και της «Βαριοπούλας» άνοιξαν τον δρόμο για το τελευταίο πραξικόπημα;

«Σαφέστατα. Εάν δεν είχαν μπορέσει να βάλουν τους υποστηρικτές τους στον στρατό, δεν θα μπορούσαν ούτε καν να σκέφτονται για πραξικόπημα, πόσο μάλλον να το φέρουν σε πέρας.»

Πολλοί από τους αποκαλούμενους γκιουλενιστές εγκατέλειψαν την Τουρκία, φοβούμενοι ότι θα συλληφθούν. Εντοπίσαμε τον Αμπντουλάχ Μποζκούρτ, πρώην δημοσιογράφο της Ζαμάν, της πάλαι ποτέ πολυδιαβασμένης εφημερίδας στην Τουρκία και το μεγαλύτερο ΜΜΕ του Γκιουλέν. Έφυγε στο εξωτερικό την περασμένη εβδομάδα και αποκηρύσσει ένα «κυνήγι μαγισσών που στοχοποιεί κάθε δημοσιογράφο που είναι κριτικός, ενάντιος ή αντιπολιτευόμενος στο καθεστώς, είτε πρόσκειται στον Γκιουλέν, είτε όχι.»

«Πώς μπορείς να σχεδιάσει ένα πραξικόπημα μέσω ενός ΜΜΕ;» αναρωτιέται. «Πρόκειται για συλλογική τιμωρία χωρίς αποδείξεις. Η κυβέρνηση απλά σκοτώνει τα εναλλακτικά αφηγήματα και εκφοβίζει τους ανθρώπους να μην κάνουν πολλές ερωτήσεις.»

Ρωτήσαμε τι σημαίνει να είσαι οπαδός του Γκιουλέν

«Πρόκειται για έναν διαπολιτισμικό, διαθρησκευτικό διάλογο. Δεν πιστεύω ότι αυτό συνιστά διείσδυση. Πού δηλαδή περιμένουν να πάνε οι απόφοιτοι από τα σχολεία και τα πανεπιστήμιά του; Πρέπει να δουλέψουν, είτε στον ιδιωτικό, είτε στον δημόσιο τομέα.»

Για τις κατηγορίες περί σέχτας, κάτι σαν η τουρκική Opus Dei*;

«Δεν πιστεύω αυτές τις ανοησίες. Ακούς κάθε είδους ρητορική από την κυβέρνηση, που κατηγορεί το Βατικανό ή την Αμερική και άλλες θεωρίες συνομωσίας. Έχουν βεβαρυμμένο παρελθόν στη μετακύλιση ευθυνών. Το κίνημα του Γκιουλέν είναι ο τέλειος αποδιοπομπαίος τράγος.»

Η αντίσταση στο επιχειρηθέν πραξικόπημα ένωσε τους Τούρκους – αλλά η τιμωρία ή οι εκκαθαρίσεις αποδομούν όλα τα τμήματα της κοινωνίας. Ο Πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται να δικαιώνεται για τις δηλώσεις του εδώ και χρόνια περί ενός «εσωτερικού εχθρού». Αλλά η κριτική συνεχίζεται, ότι οι εκκαθαρίσεις έχουν πάει πολύ μακριά.

Η τουρκική κυβέρνηση απαιτεί την απέλαση του Φετουλάχ Γιουλέν από τις ΗΠΑ – αλλά η Ουάσιγκτον λέει ότι ακόμα περιμένει στοιχεία απόδειξης της εμπλοκής του στο πραξικόπημα. Ο ίδιος και οι οπαδοί του επιμένουν ότι δεν υπάρχει τίποτα και ότι είναι ένα ειρηνικό διαθρησκευτικό κίνημα.

Όμως το αποτυχημένο πραξικόπημα έχει σε μεγάλο βαθμό στρέψει εναντίον τους την τουρκική κοινωνία και είναι δυνατές οι  φωνές να τελειώνουν μια και καλή με τους γκιουλενιστές.

Πηγή: BBC

* Opus Dei (έργο Θεού): Αναγνωρισμένη σέχτα της καθολικής εκκλησίας.

• πραξικόπημα
• Τουρκία
• Φετουλάχ Γκιουλέν