Αναζωπυρώθηκε η κόντρα για την Αμφίπολη – Τα ευρήματα και οι επικρίσεις

«Φούντωσε» και πάλι η διαμάχη των αρχαιολόγων για τον τάφο της Αμφίπολης, ύστερα από τις ανακοινώσεις της Κατερίνας Περιστέρη, η οποία συνέδεσε το μνημείο με τον Ηφαιστίωνα.

Και αυτή τη φορά πολλά ήταν τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας, που απέρριψαν τους ισχυρισμούς της επικεφαλής της ανασκαφής του λόφου Καστά, με αρκετά ερωτήματα γύρω από το ταφικό μνημείο και τον ένοικό του να παραμένουν αναπάντητα.

Από την πλευρά του, το υπουργείο Πολιτισμού, όπως τονίζει σε ανακοίνωσή του αναμένει την κατάθεση των έως σήμερα πορισμάτων της μελέτης με την απαραίτητη τεκμηρίωση.

Τα ευρήματα

Τον γύρο του κόσμου έκαναν οι αποκαλύψεις της Κατερίνας Περιστέρη και οι φωτογραφίες που είδαν το φως της δημοσιότητας. 

Όπως αποκάλυψε η κυρία Περιστέρη, το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης ήταν παραγγελία και χρηματοδοτημένο απο τον Μέγα Αλέξανδρο προς τιμή του αγαπημένου φίλου του Ηφαιστίωνα, ενώ σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη ή Στησικράτη και υλοποιήθηκε ως έργο στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ απο τον Αντίγονο το μονόφθαλμο.

Οι νέες αυτές υποθέσεις των ανασκαφέων και μελετητών του τάφου στηρίχθηκαν στην αποκωδικοποίηση των τριών οικοδομικών επιγραφών που εντοπίστηκαν στην περιοχή. 

Οι ευμεγεθείς επιγραφές (περί τα 25 εκατοστά σε ύψος) με την «υπογραφή» ΑΝΤ («υπογραφή» που συναντάται σε όλους τους Αντιγονίδες (και εδω αποδίδεται στον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο (323-318 π.Χ) φέρουν χαραγμένη τη λέξη «ΠΑΡΕΛΑΒΟΝ» και στο τέλος το σύμπλεγμα γραμμάτων που σχηματίζει τo όνομα «Ηφαιστίωνος» (Δηλαδή: Εγώ ο Αντίγονος, παρέλαβα οικοδομικό υλικό για την ανέγερση μνημείου προς τιμή του Ηφαιστίωνος) .

Η επικεφαλής της ανασκαφής επέμεινε στην αρχική της άποψη ότι πρόκειται για μνημείο του τελευταίου τετάρτου του 4ου π.Χ αιώνα. 

Ενδιαφέρον είχε και η ανάγνωση της γραπτής ζωφόρου, που εντοπίστηκε στο εσωτερικό του ταφικού μνημείου, και στην οποία απεικονίζεται μεταξύ άλλων μορφή ανδρός ο οποίος εμφανίζεται έφιππος με τον οπλισμό του και σε άλλα σημεία ξαπλωμένος σε ανάκλιντρο σε σύναξη νεκρών (νεκρόδειπνο) συνοδευόμενος από τον Ύπνο και τον Θάνατο.

Τα σημεία – «κλειδιά» του μνημείου

Τα τρία στοιχεία – «κλειδιά» που στηρίζουν την υπόθεση ότι πρόκειται για ταφικό ηρώο που έγινε προς τιμήν του Ηφαιστίωνα, με εντολή του ίδιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ανέλυσε ο αρχιτέκτονας του υπουργείου Πολιτισμού, Μιχάλης Λεφαντζής.

Το πρώτο στοιχείο είναι οι τρεις επιγραφές, που βρέθηκαν σε ισάριθμα «ορφανά» μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη. Ο κ. Λεφαντζής διευκρίνισε ότι πρόκειται για τρεις πανομοιότυπες επιγραφές. Διακρίνεται η λέξη «…ΑΡΕΛΑΒΟΝ» -λείπει το «Π»- και στην απόληξη του «Ν» υπάρχει το μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα. Ο Μιχάλης Λεφαντζής εξήγησε ότι «διακρίνονται πολύ καθαρά το Η, το Φ, το Ω, το ΑΙ. Επειδή το Η είναι μεγάλο σε μέγεθος εκτιμούμε ότι αναφέρεται σε ηρώο».

Δεύτερο στοιχείο-κλειδί είναι το μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα, που επίσης βρέθηκε στο εσωτερικό, σε ρόδακες από το επιστύλιο του δεύτερου χώρου. Η κυρία Περιστέρη μίλησε για έναν εννιάφυλλο ρόδακα με το μονόγραμμα, ο Μ. Λεφαντζής ωστόσο αποκαλύπτει ότι «βρέθηκε σε τουλάχιστον δύο ρόδακες, οι οποίοι είναι ζωγραφισμένοι με την εγκαυστική μέθοδο και χαραγμένοι. Το μονόγραμμα είναι χαραγμένο στο λευκό τμήμα στο κέντρο του ρόδακα. Οι ρόδακες αυτοί βρέθηκαν πριν από 1,5 μήνα και είναι οι πρώτοι ρόδακες από τη νότια πλευρά του επιστύλιου, ενώ δεν γνωρίζουμε εάν υπάρχουν και άλλοι, καθώς βρίσκονται σε κακή κατάσταση».

Τρίτο στοιχείο-κλειδί είναι η χάραξη του ΑΝΤ, πάνω σε περισσότερα από τρία σημεία στον περίβολο, που βρέθηκε τα προηγούμενα χρόνια και σύμφωνα με τους ανασκαφείς παραπέμπουν στη δυναστεία των Αντιγονιδών.

Οι επικρίσεις και η απάντηση της Περιστέρη

Έντονη είναι η αμφισβήτηση της επιστημονικής κοινότητας, σχετικά με την χρονολογική περίοδο αλλά και με το κατά πόσο είναι όντως καινούρια τα στοιχεία των επιγραφών στον μαρμάρινο περίβολο του ταφικού μνημείου στον λόφο Καστά.

Οι περισσότεροι κάνουν λόγο για συγκεχυμένες πληροφορίες, αυθαίρετες αρχαιολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες ενδεχομένως να μην παραπέμπουν στην ελληνιστική περίοδο, αλλά και για επιγραφή στον μαρμάρινο περίβολο του τάφου, η οποία βρίσκεται 2 χλμ. μακριά από τον τύμβο, γεγονός που δεν θα πρέπει να συγχέεται με τον ένοικο ή με όσα «μυστικά» κρύβει ο τάφος.

«Απορρίψτε τις θεωρίες περί Ηφαιστίωνα», απαντά κατηγορηματικά ο καθηγητής κλασσικής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πάνος Φάκλαρης, ο οποίος επί 36 χρόνια θήτευσε στις ανασκαφές της Βεργίνας.

«Με τα στοιχεία που έχουμε ως τώρα αυτό που μπορώ να πω είναι ότι δεν μπορεί να συνδεθεί σε καμία περίπτωση με τον Ηφαιστίωνα» δήλωσε σε ραδιοφωνική συνέντευξη στον Real FM  και συνέχισε «Πρόκειται για ένα ταφικό μνημείο με ταφές μέσα, ενώ ο Ηφαιστίωνας δεν είχε ταφεί στη Μακεδονία», είπε χαρακτηριστικά. 

 «Ακόμα ψάχνουμε να βρούμε ποια είναι η είδηση», προσθέτει η επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας των οστών που βρέθηκαν εντός του τάφου, Σέβη Τριανταφύλλου.

Από την πλευρά της, σε άρθρο της στην Καθημερινή η η διευθύντρια της Ζ’ ΕΠΚΑ Αγγελική Κοτταρίδη κάνει λόγο για «εμμονική συσχέτιση» του μνημείου με τον Μέγα Αλέξανδρο, επισημαίνοντας ότι «στη συγκεκριμένη περίπτωση παρατηρείται το φαινόμενο τα δεδομένα να ‘αξιολογούνται’ από την ομάδα, κατά τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζουν τις εκάστοτε θεωρίες οι οποίες αλλάζουν κάθε τόσο, διατηρώντας πάντα ως βασικό άξονα τη συσχέτιση με τον Μέγα Αλέξανδρο».

Όσον αφορά στη χρονολόγηση του μνημείου, η κυρία Κοτταρίδη υπογραμμίζει πως «όλα τα στοιχεία (τεχνοτροπία γλυπτών, κεραμική, νομίσματα και αρχιτεκτονικά-κατασκευαστικά στοιχεία) οδηγούν στο τέλος του 2ου προχριστιανικού αιώνα».

Για τους νεκρούς, επισημαίνει:

Η έρευνα των ανθρωπολόγων απέδειξε την ύπαρξη σκελετικών κατάλοιπων μιας ηλικιωμένης γυναίκας, ενός νηπίου και τριών ανδρών. Προχθές μάθαμε ότι αν υπήρχε ένοικος και δεν ήταν κενοτάφιο (ή ηρώο), αυτός ήταν ο Ηφαιστίων, δηλαδή ένας άνδρας το νεκρό σώμα του οποίου ξέρουμε ότι είχε καεί, και δεν έγινε καμιά νύξη από την ομάδα Περιστέρη για το τι συμβαίνει με τους υπόλοιπους νεκρούς.

Ως προς τις επιγραφές, η ίδια σημειώνει ότι «βρέθηκαν σε πέτρες μετακινημένες από την αρχική τους θέση στην περιοχή του λέοντα και όχι στον περίβολο» και πως «ακόμα και αν δεχθούμε ότι ανήκουν στον περίβολο από τις φωτογραφίες που δόθηκαν στη δημοσιότητα, φαίνεται ότι πρόκειται για τεκτονικές χαράξεις».

Τις θέσεις της Κατερίνας Περιστέρη στηρίζει ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Θεόδωρος Μαυρογιάννης, με άρθρο του στην Καθημερινή.

Όπως αναφέρει, μεταξύ άλλων, «η σημαντικότερη ένδειξη ότι ‘ηρώον’ του Ηφαιστίωνος υπήρχε στην ίδια τη Μακεδονία είναι το αναθηματικό ανάγλυφο του Μουσείου της Θεσσαλονίκης, από την Πέλλα, στο οποίο γυναικεία μορφή σπένδει στη φιάλη του νεκρού Ηφαιστίωνος, που έχει αφιππεύσει. Φέρει επιγραφή: Διογένης Ηφαιστίωνι ήρωι. Επομένως, τεκμηριώνεται o αφηρωισμός του Ηφαιστίωνος στη Μακεδονία».

Η καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Χρύσα Παλιαδέλη, μιλώντας στον ΣΚΑΪ, χαρακτήρισε «ενδιαφέρουσα πρόταση» τη θέση της κυρίας Περιστέρη.

«Μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι το μνημείο χρονολογείται στα τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα ή στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια» υποστήριξε, επισημαίνοντας: «Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη, για χρόνια θα συζητάμε τις προτάσεις και θα δοθούν κι άλλα στοιχεία».

Όσον αφορά στον λέοντα της Αμφίπολης, η κυρία Παλιαδέλη δήλωσε κατηγορηματικά ότι ανήκει στο μνημειακό σύνολο και ήταν τοποθετημένο στην κορυφή του λόφου.

Η επικεφαλής αρχαιολόγος της ανασκαφής στην Αμφίπολη, Κατερίνα Περιστέρη, απαντώντας σε όσους αμφισβητούν τις υποθέσεις της, δήλωσε:

Δυστυχώς, συνηθίσαμε τις αναίτιες αντιδράσεις σχετικών και μη. Είναι λυπηρό να υπενθυμίζω σε συναδέλφους ότι είναι απαράδεκτο κι αντιεπιστημονικό να αξιολογούν και να αποφαίνονται για ένα έργο τα τεκμήρια του οποίου αγνοούν. Ο χρόνος που έχουμε, επιφυλάσσει κι αλλα στοιχεία που κλειδώνουν τα συμπέρασμα της επιστημονικής μας ομάδας. 

Τι λέει το υπουργείο Πολιτισμού

Σχολιάζοντας τις ανακοινώσεις της αρχαιολόγου Κατερίνας Περιστέρη, το υπουργείο Πολιτισμού επισημαίνει πως αναμένει την κατάθεση των έως σήμερα πορισμάτων της μελέτης με την απαραίτητη τεκμηρίωση.

Παράλληλα, στην ανακοίνωσή του, το υπουργείο αναφέρει ότι έχει δρομολογήσει δια των αρμόδιων υπηρεσιών του σειρά ενεργειών για τη λήψη προσωρινών μέτρων εξασφάλισης του μνημείου στον λόφο Καστά και ταυτόχρονα για την μακροπρόθεσμη προστασία και ανάδειξή του.

• Αμφίπολη
• Κατερίνα Περιστέρη
• Λόφος Καστά
• υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού