Μισθοφόροι: Το «αόρατο» χέρι της Ρωσίας που φτάνει μέχρι την Αφρική

Οι δυνάμεις της απόρρητης ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρίας Βάγκνερ φτάνουν μέχρι την Αφρική, με πληθώρα πρόθυμων νεαρών Ρώσων εθελοντών στο καταστατικό της.

Η δημοσιογραφία στη Ρωσία είναι κάθε άλλο παρά ασφαλές επάγγελμα, ειδικά όταν το επίκεντρο της έρευνας τυχαίνει να είναι ένας ιδιωτικός στρατός μισθοφόρων που απασχολείται σε πολλαπλά ενεργά πολεμικά μέτωπα στο εξωτερικό. Στις 30 Ιουλίου, τρεις Ρώσοι δημοσιογράφοι έχασαν τη ζωή τους στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία κατά τη διάρκεια έρευνας ενός ιδιαιτέρα επικίνδυνου θέματος, της ρωσικής ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρίας Βάγκνερ, μιας ομάδας μισθοφόρων με μεγάλη συμμετοχή στις συγκρούσεις στην Συρία και την Ουκρανία. Τουλάχιστον δύο ακόμη Ρώσοι δημοσιογράφοι έχουν πληγεί λόγω ερευνών τους πάνω στη Βάγκνερ, μεταξύ των οποίων ο Μάξιμ Μπόροντιν, που σκοτώθηκε ξαφνικά μετά από πτώση από μπαλκόνι στο Γιεκατέρινμπουργκ τον Απρίλη, και τον Ντένις Κορότκοβ, δημοσιογράφο από την Αγία Πετρούπολη που αναγκάστηκε να εξαφανιστεί έπειτα από απειλές θανάτου που έλαβε εξαιτίας της δουλειάς του πάνω στη Βάγκνερ.

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν ενδείξεις ότι δυνάμεις της Βάγκνερ έχουν συνταχθεί τόσο με τους επαναστάτες όσο και με τις κυβερνητικές δυνάμεις στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Ένα απόσπασμα της ομάδας, σύμφωνα με βίντεο των προσφάτως εκλιπόντων δημοσιογράφων, έκανε επιχειρήσεις σε περιοχή υπό την κατάληψη των επαναστατών. Την ίδια ώρα, η Μόσχα διαβεβαιώνει ότι η παρουσία ρωσικών δυνάμεων στη περιοχή οφείλεται  στην ενίσχυση αποκλειστικά των αρχών της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας.

Παρόλο που η Βάγκνερ προσπαθεί να καταπνίξει τις έρευνες των δραστηριοτήτων  της, οι διαθέσιμες πληροφορίες σκιαγραφούν μια ομάδα με αυξανόμενα κρίσιμο ρόλο για τη Μόσχα τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Η στρατηγική αυτή, όμως, αν και έχει χαρίσει αρκετές στρατιωτικές επιτυχίες στη Ρωσία χωρίς το ρίσκο των δικών της εδαφών, έχει παράλληλα δημιουργήσει μια εκρηκτική κατάσταση. Άρτια εκπαιδευμένοι, ευκατάστατοι στρατιώτες που υπακούν στις διαταγές ενός ολιγάρχη, και όχι του Κρεμλίνου, παίζουν κεντρικό και απρόβλεπτο ρόλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας.

Αν και η ακριβής φύση της σχέσης της Βάγκνερ με το Κρεμλίνο παραμένει ασαφής, η ομάδα έχει επιδείξει μια ιδιαίτερη ικανότητα να προκαλεί πονοκεφάλους στις Ρωσικές αρχές. Η ομάδα συστάθηκε το 2013, όποτε μια πρώιμη μορφή της, γνωστή ως Σλαβικά Σώματα (Slavonic Corps), ενεπλάκη σε καταστροφική αποστολή στη Συρία υπό τις εντολές άγνωστων επιχειρηματιών από τη Δαμασκό. Ένας από τους διοικητές των Σλαβικών Σωμάτων, o Ντιμίτρι Ούτκιν, πρώην συνταγματάρχης της ρωσικής μυστικής στρατιωτικής υπηρεσίας GRU, επανεμφανίστηκε λίγο καιρό αργότερα, στις αρχές του 2014, στην ανατολική Ουκρανία, να πολεμά ως επικεφαλής μιας ομάδας με το όνομα PMC Βάγκνερ, που διατηρούσε συνδέσμους με την GRU. Η ομάδα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη σημαντικών μαχών στην περιοχή, όπου δούλεψε στενά με τις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις και τους αυτονομιστικούς αντιπροσώπους τους τον επόμενο ενάμιση χρόνο.

Μετά την απόδειξη της δύναμής της στο Ντονέτσκ, η Βάγκνερ συμμετείχε στην επίσημη επέμβαση της Μόσχας στη Συρία λίγο μετά την έναρξη της το Σεπτέμβρη του 2015, και έπαιξε κεντρικό ρόλο στην κατάληψη της Παλμύρα και της Ντέιρ αλ-Ζορ στη Συρία. Η Βάγκνερ λειτουργεί ως ανεπίσημο τμήμα του ρωσικού στρατού. Οι στρατιώτες της πετάνε στη Συρία σε ρωσικά στρατιωτικά αεροσκάφη, περιθάλπονται σε ρωσικά στρατιωτικά νοσοκομεία, δουλεύουν πλάι πλάι με τις τακτικές ρωσικές δυνάμεις σε επιχειρήσεις και βραβεύονται με ρωσικά στρατιωτικά μετάλλια προσωπικά υπογεγραμμένα από τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Με τη στήριξη της ρωσικής αεροπορίας, οι στρατιώτες της Βάγκνερ υπήρξαν πολύτιμοι για την συριακή κυβέρνηση κατά την επανάκτηση μεγάλου μέρους των εδαφών της, όπου ηγήθηκαν επιθέσεων κατά οχυρών του ισλαμικού κράτους, αντί της αναποτελεσματικής συριακής πολιτοφυλακής.

Η Ρωσία μπορεί να έχει μακρά ιστορία με την Ουκρανία και σε μικρότερο βαθμό  με τη Συρία, δε μπορούμε όμως να πούμε το ίδιο και για την Κεντρική Αφρική, όπου έχουν επικεντρωθεί οι επιχειρήσεις της Βάγκνερ αυτό το διάστημα. Μετά από συζητήσεις μεταξύ Ρωσίας και Σουδάν για συνεργασία σε τομείς ασφαλείας στα τέλη του προηγούμενου έτους, βγήκε στο φως βίντεο που έδειχνε Ρώσους μισθοφόρους να εκπαιδεύουν τοπικές παραστρατιωτικές οργανώσεις υπέρ της κυβέρνησης στη χώρα. Έπειτα, το Μάρτιο του 2018, το Κρεμλίνο κάνει λόγο σε δήλωση του για 170 «σύμβουλους πολιτών», κοινώς αντιληπτούς ως δυνάμεις της Βάγκνερ, που έχουν τοποθετηθεί στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία για την εκπαίδευση των κυβερνητικών δυνάμεων. Στα τέλη του Ιουλίου, 500 ακόμα φερόμενοι στρατιώτες της Βάγκνερ εμφανίζονται στα σύνορα Σουδάν και Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας. Έντονες είναι οι φήμες της παρουσίας τους αυτή τη στιγμή ή μελλοντικά στη Λιβύη, με ένα διοικητή της Βάγκνερ να δηλώνει το Μάρτιο ότι οι στρατιώτες του σύντομα θα κατευθυνθούν εκεί. Οι εξελίξεις αυτές φαίνεται να επιβεβαιώνουν ρεπορτάζ Ρώσου ανταποκριτή, ο οποίος το Μάρτιο παρίστανε νεοσύλλεκτο της Βάγκνερ για να αποκτήσει πρόσβαση στην κεντρική εκπαιδευτική βάση στη νότια Ρωσία. «Οι μισοί από τους στρατιώτες μας ετοιμάζονται για Αφρική», του είχαν πει.

Η υποσαχάρια Αφρική μάλλον δεν είναι ονειρικός προορισμός για τους περισσότερους Ρώσους στρατιώτες, ένας παχυλό οικονομικό κίνητρό όμως τους παρακινεί. Ο μέσος μισθός στη Βάγκνερ έπεσε το προηγούμενο έτος κατά ένα τρίτο από την αρχική του αξία (240000 ρούβλια/περίπου 3.550 δολάρια το μήνα), το παρόν ποσό των 160000 ρουβλιών όμως ξεπερνά ακόμα κατά πολύ τους τυπικούς μισθούς στην επαρχιακή Ρωσία. Συνεντεύξεις με οικογένειες πεσόντων αγωνιστών της Βάγκνερ, πολλοί από τους οποίους προέρχονταν από την ερειπωμένη περιοχή των Ουράλιων όρων στην κεντρική Ρωσία, επιβεβαιώνουν το χρηματικό θέλγητρο της ομάδας.

Τα ιδεολογικά κίνητρα διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη στρατολόγηση της Βάγκνερ. Τα τελευταία χρόνια η ρωσική κοινωνία έχει στρατικοποιηθεί αρκετά, με τις νέες πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για στρατιωτική εκπαίδευση μικρών παιδιών και κατήχηση από νεαρή ηλικία. Η Μόσχα ενθαρρύνει ενεργά αυτό τον στρατιωτικό εθνικισμό, με το πρόσχημα της «πατριωτικής κινητοποίησης». Η Βάγκνερ, με τους ψηλούς μισθούς και την υπόσχεση μιας περιπέτειας στο εξωτερικό, μπορεί εύκολα να εκμεταλλευτεί αυτή την τάση. Σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις ενός διοικητή της, το αίσθημα είναι ξεκάθαρο για τους νεοσύλλεκτους: «Ακόμα και αν βρίσκεσαι 10000 χιλιόμετρα από το σπίτι σου, ακόμα παλεύεις για την πατρίδα».

Η Βάγκνερ θα μπορούσε επίσης να διαδραματίσει βασικό ρόλο και εντός της Ρωσίας, και συγκεκριμένα στη δημοκρατία της Τσετσενίας στο Βόρειο Καύκασο. Μετά την βάρβαρη επανάκτηση της Τσετσενίας από τη Ρωσία στις αρχές του 2000, επικρατεί στην περιοχή ένα καθεστώς κράτος εν κράτει, υπό την ηγεσία του Ραμζάν Καντίροβ, που κυβερνά με απόλυτη εξουσία με τις ευλογίες του Κρεμλίνου. Διοικεί δεκάδες χιλιάδες πιστές, άρτια εκπαιδευμένες δυνάμεις ασφαλείας.

Για τη Βάγκνερ, οι Τσετσένιοι δεν είναι απλώς ανεπιθύμητοι. Αποκλείονται από την οργάνωση, σύμφωνα με έναν διοικητή. Παρά ταύτα, οι πολεμιστές της Βάγκνερ έχουν πολεμήσει πλάι πλάι με Τσετσενίους στη Συρία. Αν και εξακολουθεί να δηλώνει την αφοσίωσή του ως «πεζικάριος στο στρατό του Πούτιν», ο Καντίροβ τα τελευταία χρόνια είναι πιο θρασύς και κάποιες φορές αμφισβητεί ανοιχτά την πολιτική του Κρεμλίνου. Πολλοί μιλάνε για αναπόφευκτο Τρίτο πόλεμο με την Τσετσενία, και για το τι θα συμβεί με τη λήξη της παρούσας θητείας του Πούτιν το 2024. Σε περίπτωση που οδηγηθούν σε νέα σύρραξη, με τον Καντίροβ να στρέφεται ενάντια των πρότερων αρχηγών του, η Μόσχα πιθανόν να στραφεί στη Βάγκνερ. Όπως αποδεικνύεται από το προφίλ των στρατιωτών που σκοτώθηκαν στη Συρία, πολλοί νεοσύλλεκτοι της Βάγκνερ είναι βετεράνοι των πολέμων με την Τσετσενία. Φαντάζουν, λοιπόν, η τέλεια λύση στο ρωσικό πρόβλημα με την Τσετσενία.

Πέραν τούτων, η Βάγκνερ προστατεύει πολιτικά τον Πούτιν. Το προηγούμενο έτος, το Κράτος του Ισλάμ αιχμαλώτισε δύο στρατιώτες της Βάγκνερ στην ανατολική Συρία, τους οποίους και παρέλασε μπροστά στις κάμερες. Αν ανήκαν στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, η κατακραυγή στο εσωτερικό της χώρας θα ήταν πιθανόν εκκωφαντική. Υπό αυτές τις συνθήκες όμως, η αιχμαλωσία τους πέρασε αθόρυβα, με το Κρεμλίνο να δηλώνει ότι επρόκειτο «μάλλον για εθελοντές».

Αυτός ο βαθμός διαχωρισμού, πάντως, έχει και κάποια επικινδυνότητα. Οι δυνάμεις της Βάγκνερ παραμένουν εκτός των επίσημων ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, να ακολουθούν τα καπρίτσια του αρχηγού τους, του ολιγάρχη Γιεβγκένι Πριγκόζιν. Το Φεβρουάριο, μισθοφόροι της Βάγκνερ εξαπέλυσαν μια επίθεση έκπληξη ενάντια στις κουρδικές δυνάμεις της βορειοανατολικής Συρίας, που έχουν την υποστήριξη των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα εκατοντάδες απώλειες σε μια τετράωρη ανταλλαγή πυρών στην οποία μεγάλο μέρος της αμερικάνικης αεροπορίας ήρθε αντιμέτωπη με την ομάδα. Το γεγονός υπήρξε καταστροφικό για τις δημόσιες σχέσεις του Κρεμλίνου, που πάσχισε να εξηγήσει τη φύση αυτών των μισθοφόρων που μόλις είχαν επιτεθεί σε θέσεις των ΗΠΑ, καλύπτοντας παράλληλα δεκάδες θανάτους.  Αν κρίνουμε από τις ασυνάρτητες και διαρκώς αναθεωρούμενες εξηγήσεις του Κρεμλίνου για το γεγονός, φαίνεται απίθανο οι Ρώσοι αξιωματούχοι να είχαν ενημέρωση της έκτασης της επίθεσης ή του αμερικάνικου στόχου της. Η θέση της Βάγκνερ, όμως, εξαρτάται βασικά από τις προσωπικές σχέσεις μεταξύ του Πριγκόζιν, του Πούτιν και άλλων υψηλά ιστάμενων αξιωματούχων του Κρεμλίνου. Μια παλαιότερη διαφωνία μεταξύ του Πριγκόζιν και του υπουργού Αμύνης Σεργκέι Σοιγκού στα μέσα του 2016 οδήγησε σε σοβαρή μείωση της ποιότητας των προμηθειών για τους στρατιώτες και της αεροπορικής υποστήριξης που ήταν διαθέσιμη στις δυνάμεις της Βάγκνερ στη Συρία.

Η Βάγκνερ υπάρχει προκειμένου να προωθεί πέραν του επισήμως επιτρεπτού τα συμφέροντα της Ρωσίας σε νέα περιβάλλοντα. Οι περιπέτειες στην Κεντρική Αφρική είναι η επιτομή της στρατηγικής αυτής. Επιτρέπει στην Ρωσία να εισβάλει σε ένα ξένο, σε μεγάλο βαθμό εχθρικό περιβάλλον με το ελάχιστο ρίσκο, και να εκμεταλλευτεί τόσο πολιτικές όσο και οικονομικές ευκαιρίες στην περιοχή. Η Βάγκνερ φαίνεται να έχει αξιοποιήσει στο έπακρο τη δυνατότητα αυτή, με στρατιώτες της να λειτουργούν ως προσωπική ασφάλεια του προέδρου της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας Φοστέν-Αρσάνζ Τουαντερά. Η απόσυρση εκατοντάδων στρατιωτών των ΗΠΑ από την Αφρική και η διαδεδομένη αντιπάθεια της χώρας για τους Γάλλους, τους παραδοσιακούς διαχειριστές της εξουσίας στην πρώην αποικία τους, έχει αφήσει την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία όπως λέει ένας αξιωματούχος των Ηνωμένων Εθνών «ελεύθερη για κατάληψη». Η Ρωσία αφιέρωσε μεγάλο μέρος της προηγούμενης δεκαετίας στην παγκόσμια επανεδραίωσή της. Μετά από σειρά πολύ επιτυχημένων εφόδων στη Μέση Ανατολή, η Αφρική είναι το φυσικό επόμενο βήμα για την εξωτερική πολιτική του Κρεμλίνου. Αν προσθέσουμε και την υπόσχεση προσοδοφόρων πηγών χρυσού και διαμαντιών, είναι εύκολο να διαπιστώσουμε γιατί η χώρα είναι τόσο ελκυστικός στόχος για τη Μόσχα, και επικερδής για τη Βάγκνερ.

Παρά τις αναποδιές, ο τελευταίος χρόνος θεωρείται ιδιαίτερα επιτυχημένος για τη Βάγκνερ. Μια ομάδα συζήτησης με θέμα τη Βάγκνερ σε ρωσικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης έχει γνωρίσει έντονη δραστηριότητα τους τελευταίους έξι μήνες. Πολλοί χρήστες εκφράζουν ενδιαφέρον να καταταγούν, ενώ έχουν εκτυλιχθεί και κάποιες συζητήσεις σε έντονους τόνους. «Μη φαντάζεσαι ότι μιλάμε για κανένα παιχνίδι», λέει κάποιος σε ένα σχολιαστή που δηλώνει ενδιαφέρον να καταταγεί, ο οποίος απαντάει «Ξέρω τι θα πει πόλεμος, υπηρέτησα στην Τσετσένια.»

Ενδείξεις υπάρχουν επίσης για δημιουργία μοντέλων ανάλογων της Βάγκνερ. Τον Ιούλιο, έκανε την εμφάνιση της μια άσημη εταιρία με το όνομα Patriot, που φέρεται να έχει συνδέσεις με αξιωματούχους του υπουργείου άμυνας και να προσφέρει μεγαλύτερη αμοιβή από τη Βάγκνερ. Οι συνεργάτες της λέγεται ότι μπορεί να κερδίσουν μέχρι 1 εκατομμύριο ρούβλια το μήνα, ένα ποσό αδιανόητο για όσους ζουν εκτός του Garden Ring στη Μόσχα. Μένει να δούμε τι ρόλο ακριβώς θα παίξουν η Patriot, η Βάγκνερ, και άλλες απομιμήσεις τους, στην Αφρική, τη Συρία και αλλού στην πορεία, φαίνεται όμως ότι οι ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρίες ως μέσο ρωσικής εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής έχει έρθει για να μείνει.

Πηγή: TheAtlantic

• μισθοφόρος
• Ρωσία
• στρατεύματα