Τι κρύβεται πίσω από τη σύγκρουση Σαουδικής Αραβίας – Ιράν

Η εκτέλεση από τη Σαουδική Αραβία του σιίτη κληρικού Νιμρ αλ-Νιμρ προκάλεσε ωστικά κύματα που τις τελευταίες ημέρες συγκλονίζουν τις περισσότερες χώρες του μουσουλμανικού κόσμου. Κυρίως όμως έφερε στο προσκήνιο την προαιώνια έχθρα με το Ιράν, οι διπλωματικές σχέσεις με το οποίο βρίσκονται σε χαμηλό δεκαετιών και προκαλούν ανησυχίες για περαιτέρω κλιμάκωση, γεγονός που θα οδηγούσε σε αλυσιδωτές αντιδράσεις σε όλη τη Μέση Ανατολή. 

Όπως αναφέρουν οι New York Times, o Νιμρ μέχρι τη σύλληψή του, το 2012 από τις σαουδαραβικές αρχές ήταν σχεδόν άγνωστος εκτός της χώρας. Ωστόσο με την ανάδειξη στη στρατηγική των δύο χωρών αιχμών θρησκευτικής φύσης – καθώς το Ιράν είναι σιιτικό και η Σαουδική Αραβία σουνιτική και κυριαρχείται από την ακραία μειονότητα των Ουαχαμπιστών- ο Νιμρ άρχισε να αποκτά εξέχουσα σημασία.

Για το Ιράν και τις συμμαχικές προς αυτό χώρες, ο κληρικός ήταν ένας πολύτιμος αγωνιστής κατά του βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας, σε βαθμό μάλιστα που προβλήθηκε από τα ΜΜΕ της Τεχεράνης. Για το Ριάντ από την άλλη, ο Νιμρ ήταν ένας επικίνδυνος αντικαθεστωτικός, που προσωποποιούσε τους βαθύτερους φόβους για ιρανική εμπλοκή εντός των συνόρων του βασιλείου.

Και η εκτέλεσή του, άνοιξε τον δρόμο για να έρθει στο προσκήνιο η ένταση που υπέβοσκε μεταξύ των δύο χωρών εδώ και αρκετές δεκαετίες. «Έδωσαν στους σιίτες της Σαουδικής Αραβίας τον δικό τους μάρτυρα», ανέφερε στους ΝΥΤ ο Αμπάς Καντίμ, επικεφαλής αναλυτής διεθνούς πολιτικής στο Johns Hopkins University.

Μία σύγκρουση που χάνεται στα βάθη των αιώνων

Η βασικότερη εστία τριβής μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν είναι βεβαίως το θρησκευτικό ζήτημα, δηλαδή το σχίσμα μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών, η οποία κρατάει για περισσότερα από 1.000 και βρίσκεται στην καρδιά της ισλαμικής θρησκείας. 

Εις το όνομα αυτής της διαίρεσης έχουν διεξαχθεί πόλεμοι και θρησκευτικές συγκρούσεις μεγάλης αγριότητας σε χώρες που υπάρχουν πληθυσμοί και από τις δύο ομάδες, αλλά αυτό δεν είναι το βασικό σημείο τριβής. 

Όπως συμβαίνει σε κάθε σύγκρουση της ιστορίας, η θρησκεία δεν είναι παρά η αφορμή για τα δύο μέρη και όχι η αιτία. Και αυτή η περίπτωση δεν αποτελεί εξαίρεση. Πίσω από τη διαμάχη του Σουνιτικού και Σιιτικού στρατοπέδου (Σαουδική Αραβία, μοναρχίες του Κόλπου [ΗΑΕ, Μπαχρέιν, Κουβέιτ], Σουδάν από τη μία, Ιράν, Συρία, Λίβανος από την άλλη), βρίσκεται η επιθυμία του Ριάντ και της Τεχεράνης για την κυριαρχία στον ισλαμικό κόσμο… 

Οι σχέσεις των δύο χωρών πέρασαν τις πρώτες σοβαρές αναταράξεις τους κατά τον 20 αιώνα αμέσως μετά την ανατροπή του Σάχη Ρεζά Παχλαβί στο Ιράν το 1979 και την εγκαθίδρυση του σιιτικού καθεστώτος του Αλί Χομεϊνί. 

Στα πρώτα του βήματα, στις αρχές του 1980 το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν ενεπλάκη σε πόλεμο με το γειτονικό Ιράκ όπου τότε κυριαρχούσαν οι σουνίτες του Σαντάμ Χουσεΐν, μία σύγκρουση που διήρκεσε πολλά χρόνια και που η Σαουδική Αραβία ενεπλάκη ενεργά στο πλευρό της Βαγδάτης, όπως επίσης και άλλες σουνιτικές χώρες.

Οι λόγοι της σύγκρουσης

Η επόμενη μεγάλη αναταραχή ήρθε κατά την αμερικανική εισβολή του Ιράκ και την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Η εγκαθίδρυση σιιτικού καθεστώτος ευχαρίστησε μεν το Ιράν, αλλά προκάλεσε την οργή των Σαουδαράβων. Τότε ήταν που άρχισε να οικοδομείται το περίφημο σιιτικό τόξο, η συνεργασία δηλαδή του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας.

Η μεγάλη διαμάχη ήρθε με τον συριακό εμφύλιο και τις διαδηλώσεις που προηγήθηκαν. Οι μεν Ιρανοί στήριξαν και στηρίζουν το καθεστώς Άσαντ με κάθε δυνατό μέσο, ακόμα και με αποστολή επίλεκτων στρατευμάτων, οι δε σαουδάραβες την αντιπολίτευση και τους αντάρτες. Στις πρώτες φάσεις του εμφυλίου μάλιστα, αρκετοί παρατηρητές κατηγόρησαν το Ριάντ ότι «φλερτάρει» με τις ακραίες ισλαμικές οργανώσεις, δίνοντας πόρους και οπλισμό. Μάλιστα ορισμένοι έδειξαν ως ενορχηστρωτή της επίθεσης με χημικά σε προάστιο της Δαμασκού τον Αύγουστο του 2013 τον τότε επικεφαλής των σαουδαραβικών μυστικών υπηρεσιών Πρίγκιπα Μπαντάρ μπιν Σουλτάν.

Σε κάθε περίπτωση, η σύγκρουση στη Συρία έχει μετατραπεί σε έναν πόλεμο δια αντιπροσώπων και η απότομη κλιμάκωση στις σχέσεις των δύο χωρών, δημιουργεί φόβους ότι θα μπουν εμπόδια στις ειρηνευτικές συνομιλίες  που βρίσκονται σε εξέλιξη στη Γενεύη μεταξύ της αντιπολίτευσης και του καθεστώτος Άσαντ.

Αντίστοιχη είναι η κατάσταση που επικρατεί στην Υεμένη. Εκεί, η Σαουδική Αραβία έχει έχει παρέμβει ευθέως συγκροτώντας ένα συνασπισμό σουνιτικών χωρών που μάχεται τους σιίτες αντάρτες Χούτι οι οποίοι δέχονται κατά το Ριάντ βοήθεια από την Τεχεράνη. 

Λάδι στη φωτιά της έντασης, έριξε επίσης και η άγρια καταστολή των διαδηλώσεων σιιτών στο Μπαχρέιν το 2011 με τη συνδρομή στρατιωτών από τη Σαουδική Αραβία, ενώ το Ριάντ ανέκαθεν έβλεπε με καχυποψία το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και κυρίως τη συμφωνία που επετεύχθη πέρυσι. Η Σαουδική Αραβία εκτίμησε τότε πως σε περίπτωση χαλάρωσης των δυτικών κυρώσεων προς το Ιράν, θα άνοιγε ο δρόμος για στήριξη αντικαθεστωτικών σιιτικών οργανώσεων σε όλη τη Μέση Ανατολή. 

• Ιράν
• Σαουδική Αραβία
• Συρία