Η Φανταστική Συμφωνία και άλλες (μουσικές) ιστορίες την Παρασκευή από την Κ.Ο.Α.

Η «Φανταστική Συμφωνία» άσκησε αφάνταστη επιρροή στην ιστορία της μουσικής  λόγω του πλούτου των θεμάτων αλλά και της ενορχηστρωτικής  μαεστρίας του Εκτόρ Μπερλιόζ. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών ερμηνεύει αυτό το αξεπέραστο έργο και συμπράττει με την Τατιάνα Μαζουρένκο, μία από τις κορυφαίες σολίστ της βιόλας διεθνώς, αποδίδοντας το αισθαντικό  «Κονσέρτο για βιόλα και ορχήστρα» του Γουίλιαμ Γουόλτον. Η  συναυλία, που διευθύνει ο  διακεκριμένος Γιώργου Πέτρου,  ανοίγει με την πανελλήνια πρεμιέρα της «Ιουλιανής Σουίτας για ορχήστρα, έργο 85» του στοχαστικού Φίλιππου Τσαλαχούρη που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2013 στο Λονδίνο από την Ορχήστρα Arcadia Mundi.

Για την ιστορία
Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης με την «Ιουλιανή Σουίτα για ορχήστρα, έργο 85» αποτίνει φόρο τιμής στη μνήμη της διακεκριμένης βυζαντινολόγου Ιουλιανής Χρυσοστομίδου. Η σουίτα δομείται επάνω σε μία σειρά από ελληνικές λέξεις που βρίσκονται σε διεθνή χρήση, ελληνικές λέξεις που δεν χρειάζονται μετάφραση, λέξεις που συμβολίζουν στο χρόνο έννοιες και αξίες που οφείλει η ανθρωπότητα στα ελληνικά γράμματα. Ο πρόλογος διαιρείται σε τρία μέρη: Chaos – Idea & Logos. Από το σκοτάδι του χάους γεννιέται η ιδέα που μετουσιώνεται στον λόγο, ο οποίος νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη. Στο δεύτερο μέρος Apocalypse – Genesis, περιγράφεται η αποκαλυπτική διαδικασία από την οποία γεννιέται η γνώση. Στο τελευταίο και τρίτο μέρος, Psyche, eclipse, epilogue εκφράζεται η αιώνια παρουσία της ψυχής και το φως της γνώσης που διαπερνά το σκοτάδι.

Το «Κονσέρτο για βιολιά και ορχήστρα» του Γουίλιαμ Γουόλτον, δημιουργήθηκε για τον κορυφαίο διεθνώς βιρτουόζο της βιόλας Λίονελ Τέρτις, ο οποίος δεν ικανοποιήθηκε ιδιαίτερα με το αποτέλεσμα. Το 1929 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Queen’s Hall του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, με σολίστ τον Πάουλ Χίντεμιτ, ενώ το 1961 ο Γουόλτον προέβη σε αναθεώρηση του κοντσέρτου ελαφραίνοντας την ενορχήστρωση, τροποποιώντας συνοδευτικά σχήματα και επιταχύνοντας το τέμπο του δεύτερου μέρους.

Στο πρώτο μέρος, διαφαίνονται οι δύο κύριες επιρροές του συνθέτη: η τζαζ και η παλιά αγγλική μουσική της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Η σύνθεση ανοίγει με ένα λυρικό θέμα στη βιόλα, αμφιταλαντευόμενο αρμονικά μεταξύ μείζονας και ελάσσονας τονικότητας. Ένα δεύτερο θέμα εκτίθεται και πάλι από τη βιόλα, πιο αγωνιώδες και σκοτεινό. Η ανάπτυξη κλιμακώνεται με έντονη χρήση των χάλκινων πνευστών, ενώ στην επανέκθεση το κύριο θέμα παρουσιάζεται από το φλάουτο και το κλαρινέτο υπό την αντιστικτική συμπλήρωση της βιόλας. Το δεύτερο μέρος, είναι ένα ενεργητικότατο σκέρτσο με σχεδόν αδιάλειπτη κινητικότητα στη δεξιοτεχνική σολιστική γραμμή∙ συχνές αλλαγές στο μέτρο και τονισμοί σε απρόσμενα σημεία μεγιστοποιούν την ένταση. Το φινάλε, βασίζεται σε δύο μελωδικές γραμμές, εκ των οποίων η πρώτη παρουσιάζεται από το φαγκότο, ενώ η δεύτερη από τη βιόλα. Κορυφαία στιγμή του μέρους είναι μία περίτεχνη φούγκα, που περιλαμβάνει αναφορές στα θέματα του μέρους. Το κοντσέρτο κλείνει με μία επιλογική ενότητα, στην οποία ο σολίστ επαναφέρει τη βασική μελωδία από το πρώτο μέρος. Η αρχική ταλάντευση μεταξύ μείζονας και ελάσσονας κυριαρχεί μέχρι τα τελευταία μέτρα, που προσφέρουν ένα στοχαστικό κλείσιμο.

Η «Φανταστική Συμφωνία» του Έκτορ Μπερλιόζ, θεωρείται από πολλούς, ως η πιο «ρηξικέλευθη» πρώτη συμφωνία που γράφτηκε ποτέ. Το έργο αυτό παραμένει ορόσημο της ελεύθερης καλλιτεχνικής έμπνευσης, καθώς επηρέασε καθοριστικά τους συνθέτες του Ρομαντισμού. Γράφτηκε στις αρχές του 1830 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 5 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς στο Ωδείο του Παρισιού υπό τη διεύθυνση του Φρανσουά–Αντουάν Χαμπενέκ. Αξιοσημείωτη καινοτομία της Φανταστικής είναι ότι εισήγαγε για πρώτη φορά την ύπαρξη μίας έμμονης θεματικής ιδέας (idée fixe), η οποία διαπερνά όλα τα μέρη του έργου και αποτελεί τη μουσική ενσάρκωση της μορφής της Αγαπημένης. Εξαιρετικά σημαντική είναι και η πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής ενορχήστρωση. Χρησιμοποιούνται όργανα ασυνήθιστα για μία τυπική συμφωνική ορχήστρα του 1830, όπως η άρπα, η κορνέτα, οι καμπάνες ή η οφικλείδα (ένας πρόγονος της τούμπας). Επίσης, ο συνθέτης χρησιμοποιεί διάσπαρτα ειδικά ηχητικά εφέ, όπως είναι το παίξιμο των εγχόρδων με το ξύλο του δοξαριού ή ένα απειλητικό τρέμολο από τέσσερις τυμπανίστες στο τρίτο μέρος, που παραπέμπει σε μία μακρινή καταιγίδα.

Η Συμφωνία αποτελείται από «επεισόδια» που έχουν αυτοβιογραφική διάσταση, τα οποία ο «καλλιτέχνης» βιώνει μεταξύ πάθους και παραίσθησης. Στο πρώτο μέρος, ένας νέος μουσικός ερωτεύεται παράφορα μια γυναίκα, και πάλλεται ανάμεσα σε συναισθήματα, αγνού έρωτα και αχαλίνωτου πάθους. Η μορφή της αγαπημένης, τον στοιχειώνει είτε αυτός παρευρίσκεται σε μία χαρούμενη γιορτή (δεύτερο μέρος), είτε περνά μόνος ένα βράδυ στην εξοχή ακούγοντας από μακριά δύο βοσκούς να παίζουν έναν σκοπό και παραδιδόμενος άλλοτε στην ελπίδα και άλλοτε στον φόβο (τρίτο μέρος). Στη συνέχεια ο καλλιτέχνης, νιώθοντας την απόρριψη του έρωτά του, δηλητηριάζεται με ουσίες που του δημιουργούν παραισθήσεις. Μέσα στη ζάλη των παραισθήσεων οραματίζεται πως έχει σκοτώσει την αγαπημένη του, έχει καταδικαστεί γι’ αυτό και οδηγείται προς εκτέλεση. Το φινάλε περιγράφει σκηνές ενός δαιμονικού, μακάβριου οργίου, με αλλόκοτα πλάσματα -αλλά και την άλλοτε αγαπημένη- να έχουν συγκεντρωθεί για την κηδεία του καλλιτέχνη.

Σύντομα Βιογραφικά

Τατιάνα Μαζουρένκο
Γεννημένη στη Ντουσαμπέ του Τατζικιστάν, σπούδασε βιόλα στην Αγ. Πετρούπολη και κατόπιν στη Γερμανία με την Κιμ Κασκασιάν και τη Νομπούκο Ιμάι. Σήμερα θεωρείται ως μία από τις κορυφαίες σολίστ της βιόλας διεθνώς. Έχει συμπράξει με μεγάλες ορχήστρες σε Ευρώπη και Ασία, όπως η Γκεβάντχαους της Λειψίας, η Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου, η Φιλαρμονική του NDR κ.ά.. Πέραν των γνωστών μεγάλων κοντσέρτων του ρεπερτορίου (Γουόλτον, Μπάρτοκ, Χίντεμιτ) η Μαζουρένκο τα τελευταία χρόνια έχει ερμηνεύσει πολλά έργα σύγχρονων συνθετών (συχνά σε πρώτη εκτέλεση), πολλά εκ των οποίων είναι αφιερωμένα στην ίδια και γραμμένα κατόπιν δικής της πρωτοβουλίας. Από το 2002 διδάσκει βιόλα στην Ακαδημία «Μέντελσον» της Λειψίας, ενώ έχει διδάξει σε σεμινάρια τελειοποίησης σε Ισπανία, Καναδά, Σκανδιναβία κ.α. Οι ηχογραφήσεις της σε κοντσέρτα Βρετανών συνθετών και στο Κοντσέρτο για βιόλα του Κ. Α. Χάρτμαν έχουν αποσπάσει βραβεία κριτικών σε Γερμανία, Γαλλία και Λουξεμβούργο. Παίζει με βιόλα του Π. Τεστόρε του 1756.

Γιώργος Πέτρου
Ένας από τους πλέον διακεκριμένους διευθυντές ορχήστρας της γενιάς του, θεωρείται από τους σημαντικότερους σύγχρονους ερμηνευτές της μουσικής του 18ου αι., ενώ ερμηνεύει ένα ευρύτατο ρεπερτόριο, με έμφαση στις ιστορικές πρακτικές ερμηνείας και την όπερα. Από το 2012 είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της Καμεράτα – Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής, γνωστής διεθνώς ως Armonia Atenea, την οποία ανέδειξε ως σημαντικότατο φορέα προβολής του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό. Έχει εμφανιστεί στο Τheater an der Wien, στο Θέατρο Verdi (Τεργέστη), στις Όπερες Λειψίας, Στρασβούργου, Νίκαιας, Λωζάνης, Βέρνης, στη Βασιλική Όπερα της Στοκχόλμης, στη Monnaie των Βρυξελλών, στο Θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων, στη Salle Pleyel, στην αίθουσα Τσαϊκόφσκυ (Μόσχα),  στο Wigmore Hall (Λονδίνο), στην Concertgebouw (Άμστερνταμ), καθώς και σε σημαντικά διεθνή φεστιβάλ (BBC Proms, εαρινό φεστιβάλ του Salzburg, Klara Festival στις Βρυξέλλες κ.ά.). Έχει μία πλούσια λίστα ηχογραφήσεων (Deutsche gramophone, Decca, OHEMS klassics, MDG) για τις οποίες έχει αποσπάσει κατ’ επανάληψη τις σημαντικότερες διακρίσεις. Έχει τιμηθεί με τον τίτλο του «Ιππότη Γραμμάτων και Τεχνών» της γαλλικής κυβέρνησης και με τον τιμητικό τίτλο «Associate» (ARAM) της Βασιλικής Μουσικής Ακαδημίας του Λονδίνου.

Το πρόγραμμα με μια ματιά:

Φίλιππος Τσαλαχούρης (γεν. 1969)
Ιουλιανή Σουίτα για ορχήστρα, έργο 85 (2013)

Prologue: Chaos – Idea & Logos
Apocalypse – Genesis
Psyche, eclipse, epilogue

Γουίλιαμ Γουόλτον (1902 – 1983)
Κοντσέρτο για βιόλα και ορχήστρα

Andante comodo
Vivo, con molto preciso
Allegro moderato

Εκτόρ Μπερλιόζ (1803 – 1869)
Φανταστική Συμφωνία, έργο 14 «Επεισόδιο από τη ζωή ενός καλλιτέχνη»

Όνειρα – Πάθη (Largo – allegro agitato e appassionato assai – Religiosamente)
Ένας Χορός (Valse: Allegro non troppo)
Σκηνή στους αγρούς (Adagio)
Πορεία προς το μαρτύριο (Allegretto non troppo)
Όνειρο μιας οργιαστικής νύχτας (Larghetto – Allegro assai – Allegro – Dies irae – Ronde du Sabbat – Dies irae et Ronde du Sabbat ensemble)

Τατιάνα Μαζουρένκο, βιόλα
Γιώργος Πέτρου, μουσική διεύθυνση

Η Φανταστική του Μπερλιόζ, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Παρασκευή 10 Νοεμβρίου, ώρα 20:30. Τιμές εισιτηρίων: 25€, 15€, 10€ και 5€ (εκπτωτικό). Πληροφορίες: Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, τηλ. 210 7257601-3, www.koa.gr. Προπώληση εισιτηρίων: τηλ. 210 7282333

• Γιώργος Πέτρου
• Κρατική Ορχήστρα Αθηνών
• Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
• Φίλιππος Τσαλαχούρης