Γιατί ο Ερντογάν διαβάζει το Κοράνι στην Αγιά Σοφιά

Το New Post δεν “διστάζει” να δημοσιεύει άρθρα και αναλύσεις που πιθανόν να βρίσκονται σε διαφωνία με την άποψη των υπευθύνων του. Η ανάλυση για την Αγιά Σοφιά που ακολουθεί δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Αποτελεί, όμως, μια ψύχραιμη, διαφορετική, φωνή, που καλό είναι και να την ακούσουμε. και, αν διαφωνήσουμε, να τοποθετηθούμε δημόσια!

Η πρόσφατη απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης, δηλαδή του Ερντογάν, να διαβάζεται το  Κοράνι, τις μέρες του Ραμαζανιού στην Αγιά Σοφιά ξεσήκωσε πολλές και έντονες διαμαρτυρίες στην Ελλάδα. Πέρα από τα αρνητικά σχόλια του Τύπου και τον θόρυβο στα social media, η ελληνική κυβέρνηση, διά του υπουργείου Εξωτερικών, αντέδρασε έντονα. O θόρυβος και οι αντιδράσεις είναι, μάλλον, αναμενόμενες, αν σκεφτούμε τι συμβολίζει, ακόμα και σήμερα, στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας, η Αγιά Σοφιά και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Έτσι, και με δεδομένο το «βαρύ» παρελθόν των ελληνοτουρκικών σχέσεων, μια τέτοια ενέργεια εκλαμβάνεται ως πρόκληση.

Οι διαμαρτυρίες και οι κριτικές (περιοριζόμαστε στις σοβαρές, όχι στις ακροδεξιές  φανατικές φωνές) εντοπίζονται σε δύο κυρίως σημεία:

α. Ότι η ενέργεια αυτή συνιστά πρόκληση εναντίον της Ελλάδας, του ελληνισμού και της (ορθόδοξης) χριστιανικής Εκκλησίας, καθώς η Αγιά Σοφιά αποτελεί μια από τις λαμπρότερες εκκλησίες της χριστιανοσύνης, ταυτισμένη με το Βυζάντιο, τον πολιτισμό και τη δόξα του, και

β. Ότι συνιστά νίκη του φονταμενταλισμού και των ακραίων ισλαμικών φωνών, καθώς η Αγιά Σοφιά είναι μνημείο, αρχαιολογικό και ιστορικό, παγκόσμιας εμβέλειας και δεν μπορεί να λειτουργεί ως τζαμί.

Ας εξετάσουμε, όμως, με προσοχή τις αιτιάσεις γιατί πρόβλημα ασφαλώς υπάρχει. Το θέμα είναι, όμως, να εντοπίσουμε ποιό είναι ακριβώς το πρόβλημα, χωρίς να αναπαράγουμε εύκολα τα στερεότυπα για εντυπωσιασμό.

* Ασφαλώς τα μνημεία δεν πρέπει να επαναχρησιμοποιούνται για θρησκευτικούς λόγους, αλλά πρέπει να είναι «ανοιχτά» σε όλους, ανεξάρτητα από φυλή, εθνικότητα, θρησκεία και τάξη. Πολύ σωστά. Εδώ τίθεται ένα ερώτημα: Κατά πόσον η ανάγνωση του Κορανιού, για τον ένα μήνα που κρατάει το Ραμαζάνι, αναιρεί τον χαρακτήρα της Αγίας Σοφίας ως μουσείου και μνημείου; Σίγουρα δεν τον αναιρεί ή καταργεί, ωστόσο τον  θίγει και τον πλήττει εν μέρει. 

* Πρέπει να είμαστε δίκαιοι και αυστηροί όχι μόνο με τους άλλους αλλά πρώτα από όλα με τον εαυτό μας. Έτσι, αν θεωρούμε ότι η ανάγνωση του Κορανίου στην Αγία Σοφία θίγει τον χαρακτήρα του μνημείου ως πανανθρώπινου πολιτιστικού αγαθού, τότε το ίδιο ισχύει και με την ορθόδοξη θεία λειτουργία στη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης. Για να μη μιλήσουμε για την τύχη τόσων και τόσων μουσουλμανικών τζαμιών στην Ελλάδα: πάρα πολλά καταστράφηκαν, ενώ και τα λιγοστά που διασώθηκε έτυχαν συχνά αλλότριων (και ασφαλώς προσβλητικών για τους μουσουλμάνους) χρήσεων, με αποκορύφωμα ένα οθωμανικό τζαμί στο Ναύπλιο που “αξιοποιήθηκε” σαν… πορνοσινεμά!

* Στη λογική της μουσουλμανικής θρησκείας (όπου ο Χριστός και η Παναγία θεωρούνται ιερά πρόσωπα και τιμώνται -ας μην το ξεχνάμε) η χρήση μιας εκκλησίας δεν είναι πράξη προσβολής, αλλά, μάλλον, σεβασμού. Οι μουσουλμάνοι, δηλαδή, πάνε σε έναν ιερό χώρο (και όχι σε ένα οποιοδήποτε κτίριο), τον οικειοποιούνται και τον χρησιμοποιούν για τις ανάγκες της δικής τους θρησκείας. Αυτό φυσικά έχει ένα σοβαρό πρόβλημα: πώς οικειοποιείσαι τον χώρο μιας άλλης θρησκείας; Ενέχει, λοιπόν, χαρακτήρα εισβολής και ιδιοποίησης, όχι, όμως, προσβολής ή απαξίωσης, όπως συχνά νομίζουμε.

* Δεν πρέπει, βέβαια, να είμαστε αφελείς. Το θέμα, πάνω από όλα, δεν είναι θρησκευτικό, αλλά πολιτικό. Με άλλα λόγια, για να το κατανοήσουμε δεν πρέπει να ανατρέχουμε σε… θρησκειολογικές ερμηνείες, στο Κοράνι, τη Βίβλο, ή το Ραμαζάνι αλλά στην πραγματικότητας της Τουρκίας του 2016. Και αυτή η πραγματικότητα μας λέει  ότι η κυβέρνηση του Ταγίπ Ερντογάν, που λειτουργεί ως ο απόλυτος ηγεμών, έχει εξαπολύσει ένα πρωτοφανές πογκρόμ κατά των ελευθεριών: Πανεπιστημιακοί απολύονται και φυλακίζονται επειδή η γνώμη τους δεν αρέσει στον Ερτντογάν, κουρδικά χωριά ισοπεδώνονται, οι δολοφονίες πολιτών και αντιπάλων του καθεστώτος συνεχίζονται από άγνωστους δράστες, αίρεται η ασυλία των βουλευτών του φιλοκουρδικού και προοδευτικού κόμματος HDP, ενώ ένα κύμα συντηρητισμού σαρώνει τη χώρα. Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση εντείνει τον αυταρχισμό της, ενώ, ταυτόχρονα, νιώθει και ευάλωτη, εξαιτίας των αντιδράσεων, εσωτερικών και διεθνών.

Αν δούμε, λοιπόν, σ’ αυτό το γενικότερο πλαίσιο, την ανάγνωση του Κορανίου στην Αγία Σοφία είναι σαφές ότι αποτελεί μια πολιτική κίνηση της κυβέρνησης Ερντογάν. Κίνηση που ενισχύει τον συντηρητικό και φιλοϊσλαμικό χαρακτήρα της, κλείνει το μάτι και παγιώνει τους δεσμούς της με θρησκευόμενα λαϊκά στρώματα (που είναι πολυπληθή), στέλνει ένα μήνυμα προς την (αλλόθρησκη) Ευρώπη αλλά και τους δημοκράτες πολίτες της Τουρκίας, για το ποιος κάνει κουμάντο και προς ποια κατεύθυνση.

Μ’ αυτή την έννοια, η ανάγνωση του Κορανίου συνιστά, όντως, πρόβλημα, πρόκληση και μήνυμα: Όχι, όμως (κυρίως), προς την Ελλάδα, αλλά προς την τουρκική κοινωνία, τους πολίτες της που υπερασπίζονται το κοσμικό κράτος, τη δημοκρατία και τον πλουραλισμό, καθώς και γενικότερα προς την Ευρώπη και τις αξίες της. Σ’ αυτή τη βάση πρέπει να αντιμετωπιστεί και όχι σαν μια ακόμα τουρκική “πρόκληση” στο πλαίσιο των δύσκολων ελληνοτουρκικών σχέσεων.

• Αγία Σοφιά
• Κοράνι
• Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν